Nɔ̀kɔlɔn

Dugu yɔrɔfɔli
Dugu tɔgɔko
Dugu dugutigiya
Dugu bònya
Dugu siyako
Dugu baarako
Dugu fὲεrεko
Dugu yiriwaliko
Dugu kàlanko
Dugu batoko
Dugu ɲεnajεko
Dugu kungoko
Dugu kaburudoko
Dugu waatiko
Dugu kabakoma-yɔrɔko

Dugu yɔrɔfɔli

Nɔ̀kɔlɔn ye Baninkɔ dugu dɔ ye. A Bε Kulukɔrɔ marabolo la. A Bε o marabolo in kolomi dɔ fε min faaba ye Joyla ye, a ni min cε ye bam 60 ɲɔgɔn ye. Bankɔ ye joylamara dugu dɔ ye min ni Nɔ̀kɔlɔn cε ye bam 5 ye. Nɔ̀kɔlɔn Bɛ Bankɔ galoda (komini) fɛ. I bε Bɔ Bamakɔ ka forobasira 6nan Minε ka Nà Se Faana. I bε Fara i kinin fε yen ka joylasira Minε kà bam 45 Taama kà Dòn Joyla 'kɔnɔ. I bɛ Bɔ Joyla k'i Tlen ka Nà Ŋolobugu, bam 40. Bankɔsira bɛ Fara i numan fɛ yen. I bɛ bam 25 Bòli Ŋolobugu ni Bankɔ 'cɛ o la. I ni Bankɔ cɛ bɛ To bam 5 ye yɔrɔ min na, nɔ̀kɔlɔnsira bɛ Fara i numan fɛ yen ka sirakɔrɔninsira Fara i kinin fɛ. O b'a Sɔrɔ i ye m 500 ɲɔgɔn Bòli kɔba dɔ tɛmɛnen 'kɔ. N'i ye nɔ̀kɔlɔnsira Minɛ o yɔrɔ la yen , i bɛ bam 2 Taama ka Dòn Nɔ̀kɔlɔn 'kɔnɔ.

Dugu tɔgɔko

Nɔ̀kɔlɔn ye a damanadugu ye ko caman na. Bɛɛ b'a Dɔn ko Mali dugu caman ye tɔgɔmamaw ye. Nka Nɔ̀kɔlɔn tɔgɔ sèn tɛ o la bari a tɔgɔ ɲɔgɔn fla tɛ Mali 'kɔnɔ. Nɔ̀kɔlɔn tɔgɔ in Sɔrɔla kumasen-bolo dɔ dorokolen fɛ: n dɔgɔ ka kɔlɔ. Komin dugu sìgibaa n'a kɔrɔkɛ de Sera lamini na yen ɲɔgɔn fɛ, dɔgɔnin y'i Sìgi k'i kalifa Dòn jiri min na o tùn ye kɔlɔ ye. O kɔlɔsun Kɛra a ka so fɔlɔ ye. A kɔrɔkɛ Tɛmɛna ka sìgiyɔrɔ wɛrɛ Лini n'o Sìgiyɔrɔ Taara Bɛn Kula ma, Kula jurala kɔnin. O kɔrɔkɛ o ka nàliw la ka Nà Bɔ a dɔgɔkɛ ka yɔrɔ la, o tùn b'a Fɔ ko a bɛ Taa Bɔ a dɔgɔkɛ ka kɔlɔ 'kɔrɔ i ko nin cogo la tan: "n bɛ Taa n dɔgɔ ka kɔlɔ 'kɔrɔ". "N dɔgɔ ka kɔlɔ" min bɛ o kumasen 'kɔnɔ, o fɔko caman laban Nàna Kɛ "n dɔgɔ kɔlɔ" ye bari a yɔrɔ bamanankan damanafɔcogo la, tìgiyalan "ka" fɔli man ca. Awa "n dɔgɔ kɔlɔ" laban Nàna Kɛ "n dɔɔ kɔlɔ" ye "g" fana bìnni fɛ. Kandɔn siratigɛ la, a bɛ Fɔ kisa min ma ko fyɛli o fana Nàna Bòli "n dɔɔ kɔlɔ" kan k'o Kɛ " n nɔɔ kɔlɔ ye". O sababu Bɔra nunnafɔ "n" mankan kɛli la k'a ɲɛfɛ-siginiden "d" Fyɛ k'o mankan Yɛlɛma ka Kɛ "n" wɛrɛ ye. O la sa, "n nɔɔ kɔlɔ" kumasen Nàna Doroko ka Kɛ "nɔkɔlɔ" ye ka Jà o cogo la ka Kɛ dugu tɔgɔ ye. Nɔ̀kɔlɔn tɔgɔ kanɲɛ laban "-lɔ" fana Nàna Nunnafɔ "-lɔn" kandɔn kisa wɛrɛ fɛ a bɛ Fɔ min ma ko nuguli. Ko tɔgɔ wɛrɛ tùn bɛ dugu la sani Nɔ̀kɔlɔn ka Da a la. O tɔgɔ tùn b'a la u ka tomon fɔlɔ la, o min bɛ ba da la dugu dɔ kɛrɛ fɛ ko Klɛ. Tɔgɔ min tùn bɛ dugu la yen dugumɔgɔw bɛ Tɛmɛ o kan fɔlɔ.

Dugu dugutigiya

Nɔ̀kɔlɔn bɛ Mara dugutigi fɛ. A tìgiya bɛ dugutigi 'bolo. Dugutigi ye dugu cɛ bɛɛ la kɔrɔ ye. Ni dugutigi dɔ Banna, dugutigi kura bɛ Sìgi kalo sàba o kɔ fɛ. 'Mɔgɔ Bɔ 'mɔgɔ la tɛ a dugutigiya la. Ni kɔrɔya da Sera dugu den cɛman min ma, o bɛ Kɛ dugutigi ye.

Nɔ̀kɔlɔn dugutigi fɔlɔ tɔgɔ tùn ye ko Dase Baalo. O ye dugu sìgibaa tɔgɔ ye. Dugutigi kɔrɔ minnu bɛ dugu la o dɔw ye Nci Baalo ye, n'a tùn bɛ Weele ko Basennci ani Mamuru Baalo, o min ye Laminn blen 'ko ye. Dugutigi min bɛ dugu kùn na bì o ye Drisa Baalo ye. Dugutigi min tɔgɔ Bɔra kosɛbɛ o ye Malemoru ye, ni dɔw b'o yɛrɛ Kɛ dugu tutigɛbaa fɔlɔ ye k'a sɔrɔ ale ye sokɔrɔ tomon dɔrɔn sìgibaa ye.

Dugu bònya

Dugu ye kìn 1 pe ye. Mɔgɔ 400 ɲɔgɔn b'a 'kɔnɔ. Dugu sìgikɛnɛ tɛ Tɛmɛ mεtrε 1000² (kεnε min bε mεtrε 1000 kεrεnaani ‘kɔnɔ). Dugu t'a sìgiyɔrɔ fɔlɔ la. A ye sìgiyɔrɔ minnu Kɛ, n'an b'olu Weele ko tomonw, olu Flɛ: Klε kεrεfε-tomon, Tomina, Balazanba tomon Bankɔ kɛrɛ fɛ ani Sokɔrɔ. Dugu Wulila ka Bɔ Sokɔrɔ tomon na 1976 sàn na ka Nà a sìgiyɔrɔ kura in na.

Dugu siyako

Nɔ̀kɔlɔnkaw ye bamananw ye ni lamini mɔgɔw b’u Weele ko juraw (jula). Siya wɛrɛ tɛ dugu la. Juradugu min dòn a bε Jεdugu duguw fε. Bamanankan ye yen kan ye. Bamanankan damanafɔcogo min b'u 'bolo o ye jurakan ye. Nɔ̀kɔlɔnka bɛɛ ye Baalo ye fo n'a Bɔra furumusow la, olu minnu dɔw bɛ Bɔ dugu wɛrɛw la n'u damanajamuw ye. Dànfara b'u ni Baalo tɔw 'cɛ bari numubaalo t'u ye. Baalolaka kelen-kelen minnu bɛ Ye Mali 'kɔnɔ minnu tɛ 'numu ye olu dɔw dòn i n'a fɔ Jene n'a lamini Baalo dɔw bɛ cogo min na.

Nɔ̀kɔlɔn Baalow bɛ sinankunya Kɛ u ni dafɛdugu dɔw 'cɛ. A sinankunya dɔw ye dugu mumɛ ye, dɔw yɛrɛ ye dugu jamu dɔ nɔfɛko ye. O siratigɛ la, Nɔ̀kɔlɔn dafɛdugu minnu n'u bɛ sinankunya Sama u ni ɲɔgɔn 'cɛ olu ye Bànkɔ, Sὲnwu jurala, Kàafla, Kula, Sanando, ani Juguna ye. Nɔ̀kɔlɔnkaw ni Bànkɔkaw ka sinankunya bɛ Kɛ yen Fɔnbaw kan ma, Kàafla ta bɛ Kɛ yen Fɔnbaw fana kan ma ani kulakaw ta. Jugunakaw ni Sanandokaw ta bɛ Kɛ yen Konatɛw kan ma. Sὲnwu ta bɛ Kɛ u ni yen Dànbɛlɛw dɔrɔn kan ma. Ninnu b'a Jira k'a Fɔ ko Nɔ̀kɔlɔnka sinankun ye jamu minnu ye k'olu ye Fɔnba, Dànbɛlɛ, ani Konatɛ ye. Dànbɛlɛw ta bɛ Dàn u ni u kɛrɛfɛdugu Sὲnwu Dànbɛlɛw dɔrɔn 'cɛ. O tɛ yɔrɔ jan Sɔrɔ. N'a Bɔr'o la, nɔ̀kɔlɔnka mana jamu tɔ ninnu fɛn o fɛn Ye yɔrɔ wɛrɛ hali min tɛ u laminidugu ninnu dɔ ye, a bɛ sinankunyatlon Blà o tìgi la. Komin an y'a Fɔ cogo min na, Nɔ̀kɔlɔn Baalow tɛ baalonumuw ye minkɛ, sinankunyatlon t'u ni flaw 'cɛ hali u lamini na yen 'kuma tɛ Mali fan tɔw ma.

Dugu baarako

Baara sugu caman bɛ Kɛ dugumɔgɔw fɛ: mɔni, sὲnɛ, jago, baganmara.
Mɔni : kɔ mɔni, jε mɔni, fàla mɔni. Mɔnidugu dòn fo dɔw bε a Fɔ a ma ko sɔmɔnɔdugu.
Forosεnε : ɲɔ, keninge, saɲɔ, ʃɔ, je, zεrε, kɔɔri, da, bεnε, kàba, ɲiminkala, ku, danan, malo, tiga, tiganinkurun, woso, buramanin, ncɔgɔn.
Nakɔsεnε : mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye.
Jago : sὲnεfεnw, fìnifeere, butigifeere.
Baganmara: misi, bà, saga, ʃε, kami, tonkɔnɔ, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma.

Dugu fὲεrεko

Nɔ̀kɔlɔn ye 'dugu ye fὲɛrɛlakow ka ca min 'kɔnɔ Denmisɛnnakaw ta fanga ka bòn ɲɛlakegunyakow la kosɛbɛ. Kɔnɔminɛn fὲɛrɛw la, denmisɛnninw bɛ manabon Kɛ, ntɛnfɛrɛkerun, buturu, manada ncɛgɛnw na, ncankoroda ani olu ɲɔgɔnna caman wɛrɛw. Bagangɛndenw fana bɛ u yɛrɛ Lanisɔndiya fὲɛrɛ caman Tigɛ kungo 'kɔnɔ i n'a flew, gὲnkuruninw, lokalokaw. Dennmisɛnw bɛ bololamisɛnya dɔ Kɛ jùrukisɛnin na ko ntubansèn, cὲkɔrɔbanin cɛ sirilen ani jɔnin. Waraminɛn-nɛgɛw ni ɲinɛminɛ-nɛgɛw fana bɛ yen. Wɔ̀lɔgɛn ni wɔ̀lɔjuruda bɛ Kɛ fana. Nɔ̀kɔlɔnka bɛ fὲɛrɛ caman de Tigɛ jɛgɛko la ka Sago nin bɛɛ kan. A bɛ jamubɔ Kɛ, kɔ̀jɔdako, jɛmeri, kɔ̀soli ani jɔda. Nin bɛɛ kɛminɛnw bɛ Dla u ka seko ni dɔnko 'kɔnɔ.

Dugu yiriwaliko

Duguyiriwa-tɔn min bε Nɔ̀kɔlɔn dugu ‘kɔnɔ o bε Weele ko A.W (AV). O ye CMDT ka fεεrε dònnen ye a ka maradugu ‘kɔrɔ sεnε yiriwali kama. Nɔ̀kɔlɔn A.W ka yiriwali bε sεnεfεnw kan. Tɔn in baarakεlaw bε fεεrε caman Лεnabɔ dugu ‘tɔgɔ la i n’a fɔ forosumaw, kɔɔrukurudanw, sumanfurakεw, jurudon ni jurusaraw ɲεnabɔli, kɔɔrifeere, sumannɔgɔɲini, a n’o ɲɔgɔnnaw.

Tɔn baarakεlaw ye dugu den minnu ye siginikalan Kε ka Jo o la ye. A tɔn in bε dugu ka senyεrεkɔrɔ Jira fεεrεkurako caman na. Yɛlɛma kura minnu Dònna dugu taabolo la o dɔw Flɛ: Pɔnpekɔlɔn, misiri, moto, jabaranin, rajo, sènfεjuru, jatalan, jibanbe fla, latigɛdɔn.

Dugu kàlanko

Nɔ̀kɔlɔn kàlanko da Minεna baliku-kalanso dayεlεnni na 1983 sàn na. Saliya BAALO Kɛra a karamɔgɔ fɔlɔ ye. O baliku-kalanso ye Nɔ̀kɔlɔn kàlanden jolen fɔlɔw Bɔ. Dafɛdugu caman kàlanden jolen fɔlɔw Bɔra a 'kɔnɔ bari kàlanso tùn tɛ o duguw la. Olu ka kàlandenw tùn bɛ Nà kàlan Kɛ Nɔ̀kɔlɔn ka Segin.

Nka yanni baliku-kalanso dayɛlɛnni ‘cε, morikalanw tùn bε Kε morikaramɔgɔ dɔw fε. O morikalanw daminε-waati ni silamεya ta bε ɲɔgɔn na wa o bεε tùn ye dugumakalanw ni blonkɔnɔ-kalanw ye silamεdiinε kàlanni kama arabukan na. Morikalan kɛbaa fɔlɔ Kɛra Nfaserifin BAALO ye, silamɛya dònbaa fɔlɔ ye cɛ min ye. A ka kàlanden fɔlɔ dɔw ye Zumana BAALO ni Mamuru BAALO (Laminnblen) ye.

1995 sàn na, ACODEP ka bolodaliw Nàna ni kàlanso dɔ ye, ko C.E.D, siginikalan kεli kama dugu denmisεnninw ‘kun. O karamɔgɔ fɔlɔ Kɛra Burama BAALO ye, o min ye a sàn sàba fɔlɔ Kɛ. O C.E.D ye jamana ka yamaruyasεbεn Sɔrɔ 2012 sàn na ka Kε Mali foroba-kalanso dɔ ye.

Mandarasa dɔ dayεlεnna dugu ‘kɔnɔ 2003 sàn na. Nka ale ye Kεnyεrεye ye min dayɛlɛnbaa n'a karamɔgɔ fɔlɔ ye Bakari BAALO ye. Silamεdiinε kàlan bε Kε a ‘kɔnɔ arabukan na ani dɔnniya wεrεw kàlanni. Arabukan kεrε fε, fransεkan bε Kε o kàlanso in na n’o sababu b’a To a bε Weele ko franco-arabe kàlanso.

Dugu batoko

Nɔ̀kɔlɔn batoko kununnama n'a bìlama bɛ kɔmɔko ni silamɛya kan. Kɔmɔ tùn ye dugu ka bato kɛta ye laada la. Silamɛya Nàna ka kɔmɔko fanga Ban.

Kɔmɔ : kɔmɔko tùn ye dugu laadalabato ye. I b’o Dɔn ni o batoli laadalayɔrɔw ye : kɔmɔtuw, kɔmɔkɔw.

Silamεya : Silamεya Dònna dugu ‘kɔnɔ kabini 1940 daminε waatiw la. Mɔgɔ min Kεra a dònbaa ye o ye Nfaserifin BAALO ye. O n’a ka denbaya tùn sìgilen bε Bagineda moriya la yen. A Seginna ka Nà sìgi la dugu ‘kɔnɔ ka kɔmɔko Kὲlε silamεya dònni kama. A Mεnna a kὲlεw la fo ka Se 1950 sàn ma. O sàn Kεra dugutigi dɔ faatusan ye ko Bεnkɔrɔ BAALO. O tùn ma Sɔn kɔmɔ laada Blàli ma a tle la. Kabini Bεnkɔrɔ Sàra, kɔmɔko laada bεε Jɔra. O Kεra silamεya sinsincogo ye dugu ‘kɔnɔ. Bì, dugu alimamiya bɛ Dramann BAALO, Mɛɛna Dramann, kabini 2014 sàn. Alimamiya Dira Dramann ma kà Bɔ mɔgɔ min 'bolo o ye Bɔnɔɔ Diisa ye, Drisa BAALO kɔni, k'a sababu Kɛ o dɛsɛli ye bana fɛ. O Drisa BAALO fana Dara mɔgɔ min kan alimamiya la o tɔgɔ tùn ye ko Zumana BAALO, o min Banna 1991 sàn na.

Dugu ɲɛnajɛko

Fɔli sugu minnu bɛ dugu 'kɔnɔ o dɔw Flɛ: Bari, jidunun, ntalen, kolonkolon, bala, boyi, kariɲan.O fɔliminɛn ninnu bɛ Tà ɲɛnajɛ minnu na olu ye seliw, furu gintanw, kamalenw ni sungurunw ka ʃufɛ-ɲɛnajɛw, denkundiw a n'o ɲɔgɔnnaw.

Farikolo-ɲεnajε sugu min fanga ka bòn Nɔ̀kɔlɔn 'kɔnɔ o ye ntolatan ye. Denmisɛnw ka ɲɛnajɛfɛn wɛrɛ minnu bɛ yen n'u fanga bɛ ka Dɔgɔya ka T'a fɛ olu ye fɛrɛnfunun, berefili, bolominɛ-tlon, bɛlɛta, inɛɛri, nten, tugu.

Dugu kungoko

Nɔ̀kɔlɔn kungo cogoya y'a To ko jiboli-yɔrɔ ye yen Labɔ. Komin dugu yɛrɛ sìgikan ye mɔni ye, dugu ka sìgiyɔrɔ laɲinen Kɛra jidaw ye. O la, dàla, fàla, kɔ ani jɛ ninnu bɛɛ bɛ Nɔ̀kɔlɔn. Ni sanji ye 'labɔli Kɛ sàn o sàn, i b'a Sɔrɔ o Kɛra cyɛnni dɔɔnin ye Nɔ̀kɔlɔn 'kùn k'a sababu Kɛ dugu tlebin-yanfan bɛɛ kɛli ye jimayɔrɔw ye. Nɔ̀kɔlɔnkaw bɛ tnɔba Bɔ u ka jiboli-yɔrɔ ninnu na. Jɛgɛ sugu caman bɛ Sɔrɔ u 'kɔnɔ i ko kɔnkɔn, zara, ntɛbɛn, manɔgɔ, npɔliyɔ, saalen, nàna, samu, bilinkitin, ntigin, dodo, sàjɛgɛ, wùlujɛgɛ, zeku, gɔrɔ, baman, nfaman ani talaka. Bamaw, kaanaw, tawu, sira kwaama, bukɔ̀li ani kɔ̀ nkaan ninnu bɛɛ bɛ Sɔrɔ Nɔ̀kɔlɔn kɔ̀w la.

Nɔ̀kɔlɔn kungo 'kɔnɔ, jiri kunba minnu bɛ yen olu ye jala, ʃi, nɛrɛ, sanan, banan, gele, dingɛ, genun, toro, dun, wɔnflɔ, zɛrɛ blen, balazan, nkaba, bumu, nsira ani nkalama.

Kungosogo-ko b'a la ka Dɔgɔya Nɔ̀kɔlɔn kungo la k'o sababu Kɛ olu baguyɔrɔ banni ye ka T'a fɛ. Donsow fana ka fàgali banbali ni mɔgɔw bolofɛnw 'sèn b'a la. Kungofɛn kelen-kelen minnu bɛ Sɔrɔ yen kungo la olu ye minɛn, mankalanin, warablen, lɛ, kɔɲinɛ, nkɔɔlɔwara, ŋaka ani nkobannin. Sa minnu bɛ Sɔrɔ ye olu ye miniɲan, dànkalan, musosa, nkorongo ani kɔnan. Kɔnɔlaka minnu bɛ kungow la o dɔw ye kungo kami, wɔlɔ, bunun, tentannin, digon, sà kɔnɔ.

Nɔ̀kɔlɔn kungoda tlalen dòn 6 ɲɔgɔn ye: bɛlɛda, cɛnni, sonin, fàlada, kɔda, jɛ. Dugu forow ni baara wɛrɛw kɛyɔrɔw dòn. Kulu tɛ Nɔ̀kɔlɔn kungo la. Jɛ kɔnɔna jɛgɛminɛ-yɔrɔw ye Biyan, Nkɔnɲɛtu, Wɔlɔbin, Genunkɔgɔjidun ani Kamalenbin. Kɔ̀ba yɛrɛ tɔgɔmayɔrɔ dɔw ye nɛrɛkɔrɔjidun, Seedenyaara, Samukɔkɔ. Bolofara dɔw Bɛ kɔ̀ba la i n'a fɔ fàladen o min bìnyɔrɔ bɛ Weele kɔ̀ 'da la ko dlàkan, kɔ̀faara ani Kùluda. Kɔ̀ bolofara dɔ wɛrɛ ye Sanankɔrɔ-kɔbolonin ye.

Dugu kaburudoko

Nɔ̀kɔlɔn kaburudo ye kelen ye bì. Nka, 'waatiw Tɛmɛna dugu kaburudo tùn ye fla ye. Kaburudo bɛ dugu ni kɔgɔdugu 'cɛ. A ni dugu cɛ janyalenba ye mɛtrɛ 800 ye. A bɛ dugu tomon kɔrɔ dɔ kɛrɛ fɛ ko Sokɔrɔ. A fana b'o ni kɔgɔdugu 'cɛ. Ka dugu To o yɔrɔ kɔrɔ la yen, kaburudo tùn bɛ a yɔrɔ kelen in na.

Nɔ̀kɔlɔn kaburudo-flako Dànna Sokɔrɔ sìgi ma. Kaburudo flanan min tùn bɛ dugu 'bolo o tùn ye du dɔ ta ye. A kaburudo kɛnɛ bɛ Sokɔrɔ ni tlebin 'cɛ ka Kùnkɛ kɔgɔduguyanfan kan kosɛbɛ. Bì, o du mɔgɔw ka kaburudo Fàrala dugumɔgɔ tɔw ta kan.

Dugu waatiko

Nɔ̀kɔlɔn sàn waatiw bɛ Yɛlɛma ka Fɔ ɲɔgɔn 'kɔ ni samiɲɛ ni tlema ye sanko siratigɛ la ninka Fɔ ɲɔgɔn 'kɔ ni fonɛnɛ ni funteni ye waati kalaya siratigɛ la. Samiɲɛbɔda ni tlema cɛ bɛ Weele ko kawulɛbɔda. O bɛ Kɛ sèn na Ɔktɔburukalo ni Desanburukalo 'cɛ.

Funteni juguman waati fɛ, tlantlen waati, funteni bɛ Se ka Yɛlɛn fo hakɛ 41 ma. Fonɛnɛ 'kɔnɔ, nɛnɛ hakɛ bɛ Jigin ka Se 20 ma. Funteni juguyawaatiba ye Awirilikalo ye ninka nɛnɛ juguyawaatiba Kɛ Desanburukalo ye.