Mabɛn kàlansen
Kalanbolo 2nan : mabεn (wale n’a kulu)
I. Daɲε siya
Daɲε siya 14 bε bamanankan na: tɔgɔ, wale, mankutulan, sεmεntiyalan, sinsinnan, ɲagalan, tugulan, danfaralan, hakεlan, jiralan, tigiyalan, nɔnabla, blankɔ, ɲininkalilan
Misali:
Kutubu, Nci de ka sabara kura fla ani a ka kulusi kelen binna ji in na tali
II. Daɲε ɲεci
Tɔgɔ ni wale ye siyaw bεε la kolomayɔrɔ ye. Kumasen fɔli kolomayɔrɔ ye olu fla ye. Ɲεci fla bε tɔgɔ la kumasen kɔnɔ: wale tigi ɲεci ani wale dafali ɲεci.
1. Wale tigi
Wale tigi ye tɔgɔ ye walima tɔgɔjuru ye min bε kumasen wale ka waleyata bɔ a sira fε walima wale ka waleyata bε boli min kan. A bε se ka kε nɔnabla ye. A bε fɔ ka kɔn wale ɲε tuma bεε. A ka c’a la kumasen yεrε bε dabɔ n’ale ye.
Misali:
Den tununna (tigi: den)
A ka den tununna (tigi: a ka den tigijuru min bε dan tɔgɔ 2 ma)
A kɔrɔkε ka den tununna (tigi: a kɔrɔkε ka den tigijuru min bε dan tɔgɔ 3 ma)
Jelikε bε kuma fɔ (tigi: jelikε)
2. Wale dafa
Wale dafali bε kε tɔgɔ fε walima nɔnabla fε. Tɔgɔ min bε dafali kε a bε fɔ o ma ko dafa. Dafa ye tɔgɔ ye wale ka waleyali bε boli min kan. A bε se ka na wale ɲε fε walima wale kɔ fε. O sababu b’a to a sugu bε kε 2 ye: ɲεdafa ani kɔdafa. Dafa tε wale bεε la. A bε wale minnu na olu bε weele ko wale dafataw. A tε minnu na olu bε weele ko wale dafalen.
a. Wale dafata n’a dafaw
i. Лεdafa:
Лεdafa ye dafa ye min bε na kuma kɔnɔ ka kɔn wale ɲε. A bε don wale n’a dεmεnan cε. Лεdafa bε wale min na o gananama bε fɔ ni walelan « ka” ye ka dafa nɔnabla (a) tugu o la ka sɔrɔ ka wale fɔ : ka + a + wale (ka a bugɔ/siri/minε…)
Misali: k’a dɔn, k’a dun, k’a kε, k’a fɔ
Nci bε Mali dɔn
Zan bε sogo dun
Лele ye sεbεnni kε
Awa ye kuma fɔ
Лεdafa bε caya ni kelen ye tuma dɔw la. U caman tuguli ɲɔgɔn kɔ a bε fɔ o ma ko ɲεdafajuru.
Misali : Nci bε Mali kɔnɔko dɔn (ɲεdafa : Mali kɔnɔko ɲεdafajuru min bε dan 2 ma)
Nci bε Mali marabolow kɔnɔko dɔn (ɲεdafa : Mali marabolow kɔnɔko ɲεdafajuru min bε dan 3 ma)
Nci bε Mali ka yεrεmahɔrɔnya tali gεlεya kow dɔn (ɲεdafa : Mali ka yεrεmahɔrɔnya tali gεlεya kow ɲεdafajuru min bε dan 5 ma)
ii. Kɔdafa :
Kɔdafa ye dafa ye min bε fɔ ka da wale kan kuma kɔnɔ. A bε don wale n’a blankɔ cε. Kɔdafa bε wale min na o gananama bε fɔ ni walelan “ka” ye ka wale fɔ ka dafa nɔnabla (a) da o kan ka sɔrɔ ka blankɔ na u bεε kɔ fε : ka + wale + a + blankɔ (ka maga/tla/bala a la…)
Misali: ka tugu a la, ka kε a ye, ka to a fε
Лele tugura kamalen na
Zan bε kε ɲεmɔgɔ ye
Nci ma to kɔ fε
Kɔdafa bε caya ni kelen ye tuma dɔw la. U caman tuguli ɲɔgɔn kɔ a bε fɔ o ma ko kɔdafajuru.
Misali :
Лele tugura kamalen dɔgɔkε la (kɔdafa : kamalen dɔgɔkε kɔdafajuru min bε dan 2 ma)
Лele tugura kamalen dɔgɔkε terikε la (kɔdafa : kamalen dɔgɔkε terikε kɔdafa min bε dan 3 ma)
Лele tugura kamalen dɔgɔkε terikε ka so la (kɔdafa : kamalen dɔgɔkε terikε ka so kɔdafajuru min bε dan 4 ma)
iii. Yεrεkandafa
Yεrεkandafa ye dafa ye min ye wale tigi nɔnabla ye k’a sɔrɔ wale bε boli a kan. A bε na ka kɔn wale ɲε cogo min na a fana bε se ka na wale kɔ fε. A mana na ka kɔn wale ɲε a bε weele ko yεrεkan-ɲεdafa. N’a nana wale kɔ fε a bε weele ko yεrεkan-kɔdafa.
Yεrεkan-ɲεdafa: ale gananama bε fɔ tan: walelan + yεrεkandafa (i) + wale (ka + i + wale)
Misali: k’i sigi, k’i jɔ
Nci y’i sigi golo kan
Cε y’i jɔ sira cεmancε la
Yεrεkan-ɲεdafa dɔw b’u yεrε dεmε ni « yεrε » ye nɔnabla ni wale cε
Misali : k’i yεrε fɔ, k’i yεrε minε, k’i yεrε bugɔ
Nci b’a yεrε fɔ kojugu
Лele y’i yεrε minε cεmanninw na
Fatɔkε b’a yεrε bugɔ sɔn ni sɔn
iv. Yεrεkan-kɔdafa: ale gananama bε fɔ tan : walelan + wale + yεrεkandafa + yεrε + blankɔ (ka + a + wale + i + yεrε + blankɔ
Misali :
Nci bε maga a yεrε la
Zan ma da a yεrε la
Npεnε bε baara kε i yεrε ye
· Yεrεkan-kɔdafa wale tigi ye min ye a b’o nɔnabla la tuma bεε. N’i ye nɔnabla wεrε bla a kɔdafa jɔyɔrɔ la min ni a wale tigi tε kelen ye, a ka yεrεkanya bε ban. Wale tìgi nɔnabla in ye nɔnabla gansan ye tuma bεε fana.
Misali :
Ne bε baga n yεrε ma ≠ Ne bε baga a yεrε ma / Ne bε baga ne yεrε ma
E bε baga i yεrε ma ≠ E bε baga u yεrε ma
A bε baga a yεrε ma ≠ A bε baga n yεrε ma
An bε baga an yεrε ma ≠ An bε baga a’ yεrε ma
A’ bε baga a’ yεrε ma ≠ A’ bε baga an yεrε ma
U bε baga u yεrε ma ≠ U bε baga i yεrε ma
Yεrεkandafa dɔw tigi bε caman na tuma bεε.
Misali:
U y’u sigi ɲɔgɔn kan
Flake ye misiw fara ɲɔgɔn kan = Misiw y’u fara ɲɔgɔn kan (u yεrε ma)
v. Fanfladafa
Fanfladafa ye dafa kεli ye wale kεrε fla bεε fε. A bε wale min na o bε weele ko wale fanfladafama. A wale sugu bε taa ni ɲεdafa ni kɔdafa fla bεε ye ɲɔgɔn fε.
Misali: ka a fɔ a ye, ka a tu a kan, ka a don a la
Nci bε ci fɔ cε ye
Zan ye daji tu bin kan
Npεnε bε fini don den na
III.Blankɔ/kɔbla
Лεfɔli: blankɔ ye daɲε ye min bε wale n’a kɔdafa cεla Bεn. U hakε dɔnnen don bamanankan na: la/na (ra, rɔ, lɔ/nɔ), ma, kan, fε, ye/ɲε, kama.
Blankɔ ni wale-kɔdafamaw de bε Taa ɲɔgɔn fε
Misali : mɔbili Sera a jɔyɔrɔ la.
Kɔnɔnin y’i Pan san fε.
Walekulu dɔw bε Jε u ka blankɔ kɔ.
Misali : Wari bε karisa kun na.
Wari bε karisa kun.
A Nana ne kɔ fε
A Nana ne kɔ.
U Blara an ɲε fε.
U Blara an ɲε.
Jεli blankɔ kɔ o senna ka telin kɔdafa minnu fε o dɔw flε : kɔnɔ, kun, bolo, kɔrɔ, nɔ, cε, kɔ, ɲε, da, so, min, dɔ (waatitɔgɔ dɔ kɔ fε = don dɔ « la ») kungo, yɔrɔtɔgɔ (dugutɔgɔw, jamaanatɔgɔ, laminitɔgɔ :baninkɔ), sisan, bi, kunun, sinin, caman, bεε…
Misali :
A y’i sigi so kɔnɔ (na)
N ka wari don n bolo (la)
Doni bε dennin kun (na)
Cεkɔrɔɔba bε jiri kɔrɔ (la)
A taara a nɔ (fε)
Cε sεgεnna so ni kungo cε (la)
E nana ne kɔ (fε)
U blara mɔgɔ tɔw ɲε (fε)
Cεnin ye bɔnbɔn bla a da (la)
An bε taa so (la)
Kɔdafa minnu bε jε blankɔ kɔ o caman ye kɔdafajuruw ye
Misali:
Sigi so kɔnɔ (kɔdafa 2)
Don n bolo (kɔdafa 2)
Bε dennin kun (kɔdafa 2)
Bε jiri kɔrɔ (kɔdafa 2)
Taa so (kɔdafa 1)
Blankɔ minnu binni ka telin olu flε : fε, la/na
Walekulu dɔw blankɔntan fɔli jara fo u blankɔ blali a nɔ na tε ɲε blen. Nk’o t’a Jira fana ko daɲε min bε o kumasen suguw blankɔntan na k’o bε Kε blankɔ ye.
Misali: A Taara so la (o de tun don fɔlɔ)
A Taara so. (la ntanya t’a To ko so bε Kε blankɔ ye yan)
Cε Donna kɔlɔn kɔnɔ na. (o de tun don fɔlɔ hali bi i bε To k’o kelen-kelen Mεn)
Cε Donna kɔlɔn kɔnɔ. (na ntanya t’a To ko kɔnɔ bε Kε blankɔ ye yan)
Blankɔ caman bε Se ka Ye kumasen kelen kɔnɔ
Misali : Ŋolo bε sεnε na a terikε ka foro la.
Blàdon : 2015-01-10 Yɛlɛmako laban : 2015-01-10
