Tri I / Npɛkan
Dugu yɔrɔfɔli
Tri I ye dugu misɛnnin ye Mali ‘kɔnɔ. A bɛ Sikaso mara la ani Kucala kolomi n’o kafoda. A bɛ galoda min na o ye Sinsinna ye. A ni Kucala cɛ bɛ Bɛn bam 15 ma ka Taa kɔrɔn fɛ.
Dugu tɔgɔko
Tɔgɔ fla bɛ dugu in na: Tri I walima Npɛkan. Tri I de y’a tɔgɔw la sɛbɛnnen ye gafew ‘kɔnɔ. Npɛkan dugu tɔgɔ Dara a tutigɛbaa de la. O tɔgɔ tùn ye Npɛ Kulubali ye. O de sababu kosɔn, "Kan" min ye "So" fɔcogo ye mamara (miɲankakan) la, Tàra ka Nɔrɔ "Npɛ" la ka "Npɛkan" tɔgɔ Di. O Npɛkan in bɛ Se ka Boso kɔrɔko siratigɛ la ka Kɛ Npɛso ye bamanankan na i n’a fɔ Npɛ ka so fɔtɔ. Nka Tri I Sɔrɔla kanflafɔ fɛ, bari miɲankadugu dòn nka bamanankan fana bɛ Fɔ yen kosɛbɛ mamara kɔ fɛ. O de la a bɛ Fɔ a ma bamanankan na ko "Tri I".
Dugu dugutigiya
Npɛkan ma Deli ka Kɛ masakɛ-dugu ye, nka a Marala masakɛ-dugu dɔ fɛ n'o bɛ Weele ko Molobala. An bɛ 'bì min na, a dugu in bɛ Mara laadala-dugutigi fɛ, wa fana a tìgiya tɛ Bɔ ka Yaala 'kin ni 'kìn 'cɛ. A bɛ kìn kelen de ka bolo kan nink'a nacogo Kɛ kɔrɔyakunda ye. Npɛkan Sìgira Npɛ Kulubali de fɛ. Ale ka baara tùn ye donsoya ye, nka a yɛrɛ jujɔn Bɔra Npɛso.
Dugu bònya
Tri I ye kìn sàba ye. O kìn sàbaw tɔgɔ ye Lonɔso, Kagbala ani Zilaso. Tomon kɔrɔ tɛ a dugu in na. A sìgiyɔrɔ ma Fàlen kabini a Sìgira.
Dugu siyako
Siya min fanga ka bòn Tri I ‘kɔnɔ o ye miɲanka ye. Siya wɛrɛ minnu bɛ yen ka Fàra miɲanka kan olu ye dɔgɔnɔw ni fulaw ye. Kulubaliw bɔlen 'kɔ a la, jamu wɛrɛ minnu bɛ yen olu ye Tarawele ye, Kɔnatɛ, Jabaatɛ, Jolo ani Gindo. Kan fla de bɛ Fɔ Npɛkan yen: mamara ani bamanankan. Nka mamara de bɛ Fɔ ka Sago bamanankan fana kan.
Dugu baarako
Tri I ka baaraw la fànba ye sὲnɛ ye. Sὲnɛfɛnw na, yenkaw bɛ saɲɔ, keninke, kàba, kɔɔri, tiga, tiganinkuru ani ʃɔ de Sɛnɛ kosɛbɛ. Nakɔlabaaraw bɛ Kɛ yen. U ka nakɔw 'kɔnɔ, u bɛ nakɔjiriko Kɛ i n'a fɔ mangoro, lenburu ani buyaki. Nakɔlafɛnw bɛ Sὲnɛ yen nakɔw 'kɔnɔ i n'a fɔ tubabunkɔyɔ (aubergine), yiran (tamati), fòronto, ʃù, pɔnpɔrɔn.
Sὲnɛ tɛmɛnen 'kɔ, numubaaraw bɛ Kɛ Tri I la. Numucɛw bɛ dàbadla Kɛ, jeledla, murudla ani kolonbɔ. Numumusow tùn bɛ baara caman Kɛ fɔlɔ ka Nà nka, bì o caman tɛ sèn na blen.
Trikaw ka baara dɔ ye baganmara ye. U ka bagan marataw fànba ye misi, fàli, saga, bà, wùlu, ani lὲ ye. U bɛ kamamanfɛn minnu Mara olu ye ʃɛ ye, kami, kɔnɔ ani tonkɔnɔ.
Jago bɛ Kɛ Npɛkankaw fɛ yen. U bɛ sɛnɛfɛnw ni baganw Jago u kùnko misɛnninw kama. Ninnu bɛɛ tɛmɛnen 'kɔ, trikaw bɛ bololabaara dɔw Kɛ i n'a fɔ, geseda, jiriʃi, ani motodla. Donsoya bɛ Kɛ yen. Donso karamɔgɔw yɛrɛ bɛ yen minnu bɛ donso-bolodon Kɛ.
Dugu yiriwaliko
Musojigin-so kelen ani kɛnɛyaso kelen bɛ Tri I ‘kɔnɔ. Yɛlɛma kurako siratigɛ la, fɛn damadɔ bɛ Sɔrɔ yen i n'a Fɔ ɲɔsimansinw, pɔnpekɔlɔnw, jabaraninw, kɔɔrisuguw, motow, kalalikɛ-mansinw, nɛgɛsow ani fàliwotorow.
Npɛkan ni baɲuman-kεtɔn caman ma baara Kɛ u ka ‘fɔ la. A ni bolodali-cakɛda kelen min b’a la ka baara Kɛ o ye CMDT ye. CMDT ka yiriwali ɲɛsinnen bɛ fɛn minnu ma olu ye kɔɔrisɛnɛ, nɔgɔkow, sannifeere ani jurudon ni jurusara ye. ‘Waati ni ‘waati, u bɛ bolodaliw Kɛ ninka dugudenw kàlan u ka yiriwalisira fɔlen ninnu na.
Dugu kàlanko
Balikukalan bɛ Kɛ Tri I la min bɛ dugu ka bolo kan. O Dabɔra 1978 sàn. Lakɔlikalan Dabɔra yen 1990 sàn. Ale ye ‘foroba-kalanso ye.
Lakɔli-kalanso kelen min bɛ yen o ye duguma-kalan dɔrɔn ye. Sànwɔɔrɔ-kalan de bɛ Kɛ a ‘kɔnɔ. Lakɔli kɔ fɛ, madarasa fana bɛ Kɛ ye. O Dabɔra 2000 sàn na. Du dɔ ka kàlanso jɔlen dòn. A kàlanso ye duguma-kalan sànwɔɔrɔ-kalan ye.
Dugu batoko
Tri I la, laadalabato ni diinɛ kura fla bɛɛ bɛ yen. Laadala taw la, ɲa, kɔrɛ ani ɲagani bɛ yen. U batoyɔrɔw tɔgɔko la, ɲa bɛ Bato ɲato la, o min kelen bɛ yen. Kɔrɛ bɛ Bato kɔrɛto la, n’o kelen bɛ dugu ‘bolo. Bì diinɛw la, silamɛya ni kerecɛnya bɛ yen. Silamɛya batoyɔrɔ fla bɛ yen ko misiri. Mɔgɔ min Nàna n'o ye o ye Burahima Kulubali ye. A dònni ni sisan cɛ bɛ Taa sàn 162 ɲɔgɔn na. Kerecɛnya batoyɔrɔ kelen bɛ yen ko eglizi. Mɔgɔ min Nàna n'o ye o ye Лaʃi Kulubali ye. A dònni ni sisan cɛ bɛ Taa sàn 85 ɲɔgɔn na.
Dugu ɲεnajεko
Лɛnajɛlako minnu bɛ Npɛkan olu ye seliw, sɔnniw, ani buransɛnɛw ye. A ɲɛnajɛw la, fɔlifɛn minnu bɛ Fɔ:
- Selitaw: Bala, Cicaara, bàra.
- Sɔnnitaw: Nkɔnin, ntàman, bàra, ngboloo, kariya ani dunun.
- Buransɛnɛ: Jenbe, ɲɔgɔ, ani ntàman.
Nin fɔlifɛn ninnu bɛɛ bɛ Fɔ u ka bamanansangaw la fana.
Dugu kungoko
Dugu kungow 'kɔnɔ, kɔ kelen, jɛ kelen ani dàla mugan ɲɔgɔn bɛ Tri I la. Nka ‘ba ni 'fala t’u ka sìgida la.
Dugu kabakoma-yɔrɔko
Kabakoma-yɔrɔko la, Tri I ka sìgida cogoya m’a To ko flɛlimayɔrɔ bɛ Kɛ yen. Yɔrɔ tɛ yen min ye kabakoma-yɔrɔ ye ko mɔgɔ bɛ Wuli ka T’i ɲɛ Da a kan.
Blàdon : 2016-01-20 Yɛlɛmako laban : 2016-07-29
