De - Fàkan

De

Dugu yɔrɔfɔli

De ye Mali dugumisεnnin dɔ ye min Bɛ Sikasso marabolo fɛ, Sikasso kolomi la, Gɔ̀nkaso galoda la ani Kilela kafoda la. A n’a ka kubedugu cɛ Ye bam 28 ni k’a ni galoda-dugu cɛ Kɛ bam 10 ye. A ni duguba min ka surun o Ye Sikasso ye. A n’o cɛ jànya Ye bam 40 ye. De ye ‘sεnεfɔdugu ye.

Dugu minnu kɛlen dòn ka De Lamini olu Flɛ : Duna B’a kɔrɔn fɛ, Jànso B’a tlebin fɛ. Dona B’a ni kɛɲɛka ‘cɛ kà Sɔrɔ kà Tabarakɔ K’a ni worodugu ‘cɛ.

Dugu tɔgɔko

Kabi De tu Tigɛra kà Nà Blà bì la, a ma Weele tɔgɔ wɛrɛ la. Kùnnafoni ma Sɔrɔ a tɔgɔ sɔrɔcogo kan an Bɛ dòn min na i ko bì.

Dugu dugutigiya

Laadala-dugutigiko de Bɛ De. Dugutigiya Bɛ kìn kelen ka bolo kan w’a bɛ Nà ‘kɔ̀rɔyakunda. Karamɔgɔ Tarawele de Bɛ dugutigiya la yen bì. Dugutigi ntanyali de bɛ Se ka Nà ni dugutigi-falen ye.

Dugu bònya

An ma fεn Sɔrɔ kà Fɔ dugu bònya kan.

Dugu siyako

De falen dòn Sɛnɛfɔw, flaw ani bamananw de la. Jamu minnu bɛ Sɔrɔ ye olu Flɛ: Tarawele, Wonogo ani Kuyatɛ. Sinankunya B’o jamuw ni Kɔnεw, Jaraw, ani Bolozogolaw de ‘cɛ. K’a Bɔ jeliw la furusira Bɛ De so bɛɛ ni ɲɔgɔn ‘cɛ. Kanko siratigɛ la, Shεnara (sεnεfɔkan) ni Bamanakan de bɛ Fɔ, nka bamanankan de fɔbaa ka ca.

Dugu baarako

Baarako siratigɛ la, sὲnɛ de fanga ka bòn ka Tɛmɛ baara bɛɛ kan De dugu ‘kɔnɔ. Dugu sὲnɛfɛn dɔw Flɛ : kàba, malo, tiga, tiganinkuru, woso, je ani bàra. Sὲnɛ kɛrɛ fɛ, nakɔbaara fana bɛ Kɛ. Yen nakɔjiri dɔw ye mangoro, lenbruru, manje, namasa ani sɔmɔ. Nakɔlafɛn dɔw ye tamati, nkɔyɔ, salati, ʃù ani gan.

Ka Fàra sὲnɛ ni nakɔbaara kan, dekaw cɛsirilen dòn baganmara ni jɛgɛmara fana na. Bagan marata dɔw Ye misi, bà, saga, fàli, wùlu ani jakuma ye. Kami, tonkɔnɔ ani jεnɛntubannin Ye kamanmafɛn marata dɔw ye. Jɛgɛmara bɛ Kɛu fε jibanbe dɔ la. Baara fɔlen ninnu kɔ fε, jago fana bɛ Kɛ De. A sugu Ye ntɛnɛn ye. Nin Bɛɛ kɔ fɛ, dekaw bɛ bololabaara ni donsoya fana Kɛ. Bolalabaara kɛta dɔw ye ŋununda, sìgilandla ani sansaradla. Donso-bolodon bɛ Kɛ De dugu yɛrɛ ‘kɔnɔ.

Dugu fὲɛrɛko

Kungosogow fàgali la, fὲɛrɛ caman Bɛ dekaw ‘bolo. Olu dɔw Flɛ : marifa, bese, sɔgɔlan ani waraminɛ-nɛgɛ. Fὲɛrɛ minnu Bɛ yen kungokɔnɔw fàgali la olu Ye manabɛlɛ, ntɛnfɛrɛ, wɔ̀lɔjuru, furabulu samani ka wɔ̀lɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔ̀lɔfan blà o la. Лɛlakegunyako minnu bɛ Kɛ dugu fɛ olu Flɛ : cankoroda, fìnisɔgɔ, ani gɛnkurunin.

Dugu yiriwaliko

Yiriwaliko siratigɛ la, nin ko kura kofɔtaw Dònna De ‘kɔnɔ. O ko kuraw Ye pɔnpekɔlɔn, jabaranin, kɔɔrisugu, mɔbili, moto, kalalikɛmansi ani sὲnɛkɛ-mansin. Baɲuman-kɛtɔn min Bɛ De o Ye « Save the children » ye. O ka yiriwalisira Ye kàlanko ye.

Dugu kàlanko

Kàlanko la, lakɔlikalan, madarasa ani balikukalan de bɛ Kɛ De. Lakɔlikàlanso Ye fla (forobata kelen ani dugu ta kelen) ye, w’a fla bɛɛ Ye sanwɔɔrɔ-kàlan ye. Madarasaso Ye kelen ye, baliku-kàlanso fana hakɛya Ye kelen ye. Nin kàlan fɔlen ninnu na lakɔlikàlan de fɔlɔ Dònna dugu ‘kɔnɔ, wa ale fana de fanga ka bòn ka sago tɔw bɛɛ kan.

Dugu batoko

Silamɛya de Bɛ de. Misiri gansan fla de Bɛ yen, jumamisiri tɛ yen fɔlɔ.

Dugu ɲɛnajɛkow

Nin ɲɛnajɛlako ninnu de bɛ Kɛ De dugu ‘kɔnɔ : kɔɲɔ, denkundi, seliw, sànyɛlɛmaw, sànkunbɛn, laadalakow ani tɔnɲɛnajɛw. Лɛnajɛ fɔlen ninnu fɔliminɛnw Ye flen , fle ani bala ye.

Farikolo-ɲɛnajɛ minnu bɛ Kɛ yen : ntolatan ni nɛgɛsoboli ye. Dugu ɲɛnajɛw kɛyɔrɔ Ye fὲrɛ de ye.

Dugu kungoko

Kɔ̀ fla de Bɛ De. Jɛgɛ minnu bɛ Minɛ kɔ̀ ninnu na olu fànba Ye manɔgɔ, saalen, ntɛbɛn, samu, kɔnkɔn ani zeku ye. Kaana ni koorokaara fana bɛ Sɔrɔ a kɔ̀w la.

De kungojiri dɔw Ye jala, bana, sanan, genun, nkaba, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃì, nɛrɛ kà Fàra balazan kan.

Nin kungofɛn kofɔta ninnu bɛ Sɔrɔ De kungo ‘kɔnɔ : sinɛni, warablen, miniɲan, dànkalan, duga, kungo kami, wɔ̀lɔ, bunun ani tonkanjɔ. Kungoda saba de Bɛ De. Olu Ye Nipɛrɛrɛdugu, Kungojan ani Lɛɛ.

Dugu kaburudoko

De kaburudo Ye fla ye. U Bɛ dugu ni tlebin ‘cɛ. Kelen Ye dɔgɔnɔw ta ye kà kelen Kεdugumɔgɔw ta ye.

Dugu waatiko

Waati minnu bɛ Fɔ ɲɔgɔn ‘kɔ De olu Ye samiɲɛ, kawulɛ ani tlema ye. Yen funteni nεnε bε Fɔ ɲɔgɔn ‘kɔ i ko Mali yɔrɔ tɔw ta cogo. U ʃi hakε tε Wara kojugu kà Tεmε Mali fàn tɔw ta kan.