Amala
Dugu yɔrɔfɔli
Amala ye 'dugu ye min bε Sugi galoda fε Bajangara kolomi na. A ni Sugi cε ye bam 8 ye. A Bε Mooti marabolo fε. Dugu laminidugu 4 ye: kɔrɔn fε, Sòbo/Kɔma de Bε yen. A n’o cε ye bam 3 ye. Tlebin fε, Jitanga de Bε yen, a ni min cε ye bam 4 ye. Kεɲεka fε, Omoniya Bε yen. A n’o cε ye bam 2 ye. Worodugu fε, o ye Yenduma ye, bam 10. Amala ni duguba minnu ka Surun ɲɔgɔn na olu ye Bajangara ni Mooti ye.
Dugu tɔgɔko
Amala ye dugu in tɔgɔ ka bi a Sìgira. Fεn mi ye dugu tɔgɔ sɔrɔcogo ye, kùnnafoni jɔ,jɔ, ma Sɔrɔ o la fɔlɔ.
Dugu dugutigiya
Laadala-dugutigi-ko de bε Amala. Dugutigiya bε kìn kelen ka bolo kan. Ni dugutigi-kɔrɔ Sara kura de bε Sigi o ʃùkoya bannen. Mɔgɔ min yen tu Tigε, o Bɔra Sugi ka Nà.Sεnεkεla tun don. Yen dugutigikɔrɔw ye: Sana, Лaaba, εnayi ye. Mɔgɔ min bε dugu kun na bi o ye Juuro Yalkuye ye. Dugu in tun jamanatigi-dugu kɔrɔ ye.
Dugu bònya
Amala ye kìn 5 ye. O kìnw ye: Amala-gεnε, Ditanga, Oniyo, Omoniya, Sòbo. Dugu b’a sigiyɔrɔ 2nan na ni ye. A sigiyɔrɔ fɔlɔ tɔgɔ tun ye Kùluwo dɔ ye.
Dugu siyako
Siya min bɛ Amala o ye dɔgɔnɔ de ye. Yen jamuw ye: Yalkuye, Gindo, Gire, Goyinba ye. U sinankunw ye Wɔlɔgεm, Gindo ani Yalkuye ye. Furusira bε bεε ni ɲɔgɔn cε dugu in na fɔ n’a Bɔra Girew la. Ka Fàra o kan furusira b’u dugu wεrε minnu cε olu ye: Saal, Sɔɔl, Yenduma, Waduba. Kan min bε Fɔ Amala o ye dɔgɔsɔ de ye.
Dugu baarako
Amalakaw fana bɛ sὲnɛ sɛbɛkɔrɔ Kɛ. Yen sεnεfεnw ye: keninke, kàba, saɲɔ, malo tiga, tiganinkuru, ɲimikala, gajaba, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kurubaga, dà, kɔɔri. O tɛmɛnen kɔ, u bɛ jiriba dɔw fana Turu i n'a fɔ: mangoro, lenburu, buyagi, manje, ʃiniwajiri ani ntɔmɔnɔ.Yenkaw bɛ nafɛnsὲnɛ-nakɔninw fana Bɔ sɔn. O nakɔnin ninnu na u bɛ fòronto ni jaba, ɲugu, tamati, nkɔyɔ, salati, ʃù, pɔmitɛri, gan, kɔnkɔn, nanaye, melɔn ani sira Sὲnɛ yen. Sὲnɛ kɔ fɛ, u bɛ baganmara fana Kɛ. U ka bagan marataw ye misi, fàli, bà, saga, wùlu, sò ani jakuma ye. Kamanmafɛnw fana b'a la i n'a fɔ: kami, ʃɛ,tonkɔnɔ ani jɛnɛntubannin. Amalakaw bɛ jago fana Kɛ ka Fàra ninnu kan. U ka jago ye butigifɛnfeere, sὲnɛfɛnfeere, jiridenfeere ani baganjago ye. Sugu bε Amala. Bololabaara dɔw bɛ Kɛ Amalakaw fɛ i n'a fɔ: ŋunanda, segereda, ciyan, sìgilandla, kalakadla, sansaradla, dabadla, murudla, bɔgɔdagadla ani sὲnɛkɛminɛ wɛrɛ. Donsoya bɛ Kɛ yen fana. Yen baara sinsinnen don sεnε kan.
Dugu fὲɛrɛko
Amalakaw bɛ sògobaw Minɛ walima k'u Fàga. Olu fàgalanw ye: marafa, bese, sɔgɔlan, waraminɛ-nɛgɛ, nkalaɲɛ, fɛlɛbɔ, lɛjuru ni dɔw k'o ma ko fɛrɛn ni basaminɛ-nɛgε, jakumaminɛ-nɛgɛ, wosen ani wùlu ʃuli a sògo masina na. Yen, u bɛ kɔnɔw Minɛ walima k'u Fàga ni manabɛlɛ, ntɛfɛrɛ, wɔlɔjuru, gɛnni ni furabuluda ni samakaminɛ-fankan, a kɔnɔ masina nɛgɛni ni fεn wɛrɛ ye, ʃìladɔn mana dali ani jagi sirili kɔnɔ masina ɲɛ. U fana bɛ ncɔlɔw, jonbori, gɛnni ani koronni Kɛ k'u ka sokɔnɔ-baganw Minɛ.
Dugu yiriwaliko
Kokura nalenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔʃimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikɛkɛmansin, kɛnɛyasow ani moto, latigεdɔn, senfεjuru.
Baaɲumankɛtɔw min ni dugu bɛ baara la bi o ye Sεgεlεn kεlεli baɲumakεtɔn ye.
Baaɲumakɛtɔn min ni dugu Delila ka baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ o ye Jabajiginε ye
Dugu kàlanko
Amala lakɔlikalan Dabɔra 1990 sàn . Yen lakɔli ye foroba ye. San 6kalan don. Madarasa Dabɔra yen 2012 sàn. Oye dugu ta ye sàn 6kalan fana don.
Lakɔlikalan de Nàna dugu in kɔnɔ fɔlɔ wa a fanga ka bòn.
Dugu batoko
Silamɛya Dònna Amala aaba Yalkuye de fɛ. Misiri 1 bɛ yen min ye jumamisiri ye. Silamɛya kɔ fɛ, laadabato dɔw bε yen. Dugu in tεnεw ye bamalakaw ni miniɲan fagali ye.
Dugu ɲεnajεko
Kɔɲɔ, laadalakow, tɔnɲɛnajɛw, seliw, sanyεlεmaw ani sankunbεn ye Amalakaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka o ɲɛnajɛ ninnu fɔlifɛnw ye nkɔnin, flen, gita, bàra ani dunun ye. Nka ɲɛnajɛfɛn kɔrɔ dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ bɛlɛta, nparibɔ, fɛrɛn, juruden, nten, wali, ʃεnta ani kɔlɔci. Amalakaw ka nin ɲɛnajɛ ninnu bɛ Kɛ fεrε de la.
Dugu kungoko
Amala kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( dàla, kɔ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.
Dugu in na, dàla ye 1 ye, kɔ ye 1 ye
Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : manɔgɔ, npɔliyɔ, ssalen, ntɛbɛn, samu, kɔnkɔn, zeku, zàra, wulujɛga, bilinkitin, sajɛgɛ, nàna, baman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori, wondo.
Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama, ngùna, minkɔn.
Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ.
Amala kùluw tɔgɔ flε : sòbodunbo, kiɲimil.
Dugu kaburudoko
Amala kaburudo ye 2 ye, bita ani kunuta.Kunuta bε worodugu fε ni ka bita Kε tlebin
Dugu waatiko
Amala, ni samiɲɛ Bɔra yen kawulɛ bɛ Nà n'o Bɔra yen Tlema bɛ Nà. Yen funteni sannadan ye 40 ye, a nɛnɛ hakɛ dugumadan fana ye 20 ye. Samiɲε kelen kɔnɔ sanji hakε yebl 500/600 ye
Dugu kabakoma-yɔrɔko
Kabakomayɔrɔ minnu bε dugu in na olu ye Sinjann (jiʃuuruyɔrɔ), bamaw, Tεlεmuw ka buguw, Kiɲimil.
Minnu tɔgɔ bɔlen dòn fɔ jamana wεrεw mɔgɔw bε Nà u Flε, olu ye Sinjann ni Kiɲimil ye.
Blàdon : 2017-02-23 Yɛlɛmako laban : 2017-04-29
