Fòofofɛnw

Fòofofɛnw Ye ‘bagankolomaw ye fàra Bɛ minnu fàri la. Fòofofɛnw Ye sòraw, bàmaw, basaw ani sàw ye.

U jàsigilen Bɛ wà u gòlo bɛ Lakuraya

N’a Bɔra sà dɔw ni basa dɔw na, ‘sèn naani Bɛ fòofofɛnw na. Kukala B’u la kolo Bɛ minnu na. fòofofɛnw Ye ‘bàgan jàsigilenw ye. U ni kɔ̀nɔw ni sindilaw Tɛ ‘kelen ye minn jàtelen dòn kà Kɛ bagan jàsigibaliw ye. O kɔrɔ Ye ko fòofofɛnw farikolo-lafunteni bɛ Yὲlɛma yɔrɔ n’a cogoya fὲ.

U ka ɲɛnamaya ‘kɔnɔ, fòofofɛnw gòlo bɛ Fàlen ‘tùma bɛɛ. O gòlofalen bɛ Weele ko fòolobɔ : ‘gòlo kura bɛ Bɔ kɔ̀rɔlen bɔlen nɔ̀ na. O kɔ̀rɔlen in bɛ Bìn dùgu mà (sàw fὲ yèn).

Fòofofɛn ʃi ka ca ni 8 200 ‘jyɛn ‘kɔnɔ. U bɛ ‘kulu la min ka kɔ̀rɔ kosɛbɛ. A fɔlɔw Nàna dùgukolo kàn a bɛ ‘sàn 300 000 000 Bɔ. Bagankùnbaba dɔw Tununa nìn Y’a ‘san 65 000 000 ye, olu tùn Ye fòofofɛnw ye.

Yala jàsigi Bɛ fòofofɛnw na wa?

A bɛ Fɔ ko fòofofɛnw jàsigilen Bɛ. O jàsigi in bɛ ‘tàli Kɛ u jòlila-funtenihakɛ ni a fàril-funtenihakɛ kàn minnu bɛ ‘fana bɛ Yὲlɛma yɔrɔ n’a cogoya fὲ. U b’u fàri Kalaya tlè ‘kɔrɔ nkà u ka kan kà Dòn suma ‘kɔrɔ ni fùnteni barika ka bòn kosɛbɛ. Ni ʃu Kòra, u bɛ Dòn ‘yɔrɔ la u fàrila-funtenihakɛ kàna Jìgin kojùgu.

Fòofofɛnw tɛ Se kà Balo nɛɛmama-yɔrɔkojuguw la. Yɔrɔ minnu nɛnɛko n’a fùnteniko ma jugu kɔsɛbɛ, u tɛ Se nɛnɛ waati Kɛ kɛnɛ mà yèn sabu fùntenihakɛ bɛ Jìgin kojùgu ni kà Nà n’u sàli ye. O la sa, u bɛ wò Sèn kà Dòn o la walima kà Dòn farawow la. A bɛ Fɔ o mà ko màdogoli. U ta kɛcogo ni sinilaw ta tɛ ‘kelen ye o la.

Fòofofɛnw balo Ye mùn ye?

U fànba ye sògodunnaw ye. U ka mìnɛnifɛɛrɛw bɛ ‘tàli Kɛ u ka fɛn mìnɛtaw la. Dɔw ka teli, i ko nɔ̀nsi. Ale bɛ Sin k’a nὲn Bɔ walasa kà fɛnɲɛnɛmaw Mìnɛ a bɛ Balo minnu na. La plupart des reptiles sont carnivores. Dɔw i ko bàma, bɛ bɛlɛnni Kɛ fo kà Gὲrɛn fɛnw na kosɛbɛ k’q Sɔ̀rɔ k’u Mìnɛ u kan mà.

Binɲiminaw ‘fana Bɛ fòofofɛnw na i n’a fɔ sòraw ‘kɛrɛnkɛrɛnnenya la. Olu ka suma kosɛbɛ wà u tɛ ‘mìnɛni Kɛ. U bɛ Balo binw ni furabulu de la.

Fòofofɛnw Ye 'fɛn 'suguya jùmɛnw ye?

Sòraw

Sòraw Ye ‘fòofofɛnw ye minnu Nàna a ka ca ‘san 200 000 000 ye. U bɛ Jàte kolomafɛn kɔrɔw fὲ ‘jyɛn ‘kɔnɔ. Fàra girinmanba B’u la u bɛ Se k’u kùnkolo n’u sènw Dòn min ‘kɔnɔ yaasa k’u ‘yὲrɛ Lakana. U bɛ Ye dùgukolo kàn ani jiw la. Minnu Bɛ kɔ̀gɔjiw la, olu ka bòn kosɛbɛ. U girinya bɛ Se kà Tὲmɛ kg 500 la.

Bàmalakaw

Bàmalakaw Ye ‘fòofofɛn bèlebelew ye minni fàra ‘kolo ka gὲlɛn k’a Pὲtɛ wà a ka bòn. U bɛɛ la kùnbaba bɛ Kɛ kɔ̀gɔji la. Ale jàn ya bɛ Taa ‘mɛtɛrɛ 7 na ni k’u girinya Kɛ toni 1 ye. U bɛɛ la fitinin bɛ ‘mɛtɛre 1,5 ‘ɲɔ̀gɔn Bɔ.

Basalakaw

Basalakaw kùnkolo ka kùnba dɔɔnin, u fàri laàmanen dò, ‘sèn naani B’u la kὲrɛ fὲ, kukalajan ‘fana B’u la. U ‘ʃi caman ku bɛ Se kà Tìgɛ kà Bɔ u la u mìnɛfɛnw fὲ kà Bòli. U bɛ ku kura Bɔ dɔɔnin dɔɔnin o ‘kɔ fὲ. U ‘tàamaʃyɛn wɛrɛw bɛ ‘tali Kɛ u ʃiw la.

Sèn T’a dɔw la, a dɔ Bɛ yèn i ko sà. ʃi ‘flà Bɛ yèn minnu bàga ka farin n’u bɛ Sɔ̀rɔ Mɛksik Bὲnkungo Amerik wòrodugu-yafan fὲ.

Sàw

Sàw fàri kòorilen dòn j’u Lasàma wà ‘sèn T’u la. U bɛ Fòofo kà u nɔ̀ na. n’u bɛ fòolo Bɔ , u gòlo kɔrɔ bɛ Bɔ u la kà Bìn. Fòolobɔ bɛ Daminɛ kùnkolo la, a b’a Fòosi kà Bɔ gòlo kɔrɔ na ni fòofoli ye. A bɛ fòolo To a ‘kɔ.

Ji dɔ Bɛ sà bɛɛ la min Kɛ bàga ye, nkà u bɛɛ tɛ Se kà dunfɛnw Sɔ̀gɔ n’o bàga ye. Minnu ‘dɔrɔn ta Bɛ u ɲinsɔ̀liw ni ‘ɲwaan ‘cɛ, olu bɛ Se kà cinni Kɛ. bTous les serpents possèdent des glandes qui produisent du venin, mais tous ne peuvent pas injecter ce venin à leurs proies. Seules les espèces qui portent à l’avant de la bouche des crochets à venin peuvent mordre leurs proies. Sà dɔw bàga bɛ màa Fàa i ko dankalan (sàtutu), ngòrongo, fɔnfɔnnin.

Fòofofɛnw bɛ Bugun cogodi?

→ U fànba bɛ fan Da. U bɛ Weele fandlaw. Mùsomanw bɛ fan Da dingɛ ‘kɔnɔ dùgukolo kàn walima fara ni bɔ̀gɔtonw jù ‘kɔrɔ.

→ Sà dɔw ni basa dɔw bɛ fan Tɔrɔ u ‘kɔnɔ. U bɛ denw kɔgɔlen Wolo. A bɛ Fɔ olu ma kɔnɔnatɔrɔlaw

Fòofofɛn mìnnu bɛ kà Tunu

‘Fòofofɛn caman bɛ kà ʃilatunu. A bɛɛ la kàsara Ye kɛyɔrɔ tiɲɛni ye. ʃi dɔw i ko basaw ni sa dɔw bɛ kà Tunu sabu u bɛ Sɔ̀rɔ yɔrɔ minnu na, olu nɔgɔlen dòn walima u Fàlenna jɔ̀liw walima tàbiya dɔw la.

Dɔw fàgalen Bɛ u gòlow nɔ̀ fὲ. Sà ni bàma Y’o ‘dɔ ye. Walima u bɛ Fàga u sògo n’u fan nɔ̀ fὲ i ko sòra. ‘Bὲnkan caman bɛ kà baganw Lakana nkà u ma Labato ‘tùma bɛɛ.

Dɔnbaliya de b’a Kɛ mɔ̀gɔw bɛ fòofofɛnw Fàga, ‘kɛrɛnkɛrɛnnenya la sàw sabu a bɛ màaw ‘kɔnɔ ko kàsaraw dòn. K’a Sɔ̀rɔ sàw tɛ Se màa mà n’u bàgabagalen Tɛ. Sà minnu tɛ ‘fɛn Kɛ ‘mɔ̀gɔ̀ la, olu ɲaaminen dòn bàga jugu Bɛ minnu na ye màaw fὲ ( i ko sàjɛ ni dànkalan).
Dɔ Fàra i ka dɔnta kàn

→ sòraw – bàmalakaw– sàw – basalakaw

→ kolomaw
→ ʃi Ye mùn ye
→ ʃi min bɛ kà Tunu

Blàdon : 2020-02-16 Yɛlɛmako laban : 2020-02-16