Piyama

Dugu yɔrɔfɔli

Piyama bɛ Sikaso marabolo fɛ. A bɛ galoda min fɛ, o ye Furu ye Kajolo kolomi na. A ni Furu cɛ ye bam 12 ye ni k'a ni Kajolo ta Kɛ bam 55 ye. Dugu laminidugu naani tɔgɔ flɛ nin ye: kɔrɔn fɛ Tanblennin bɛ yen, bam 1; tlebin fɛ Lasiribugu de bɛ yen ni bam 2 ye; kɛɲɛka fɛ o ye Bànanso ye, bam 7, dugu min b'a ni worodugu cɛ, o ye Lugele ye min n'a cɛ ye bam 9 ye.

Dugu tɔgɔko

Piyama yɛrɛ kɔrɔ yen in ye « ‘Mɔgɔ ma Fisa ‘mɔgɔ ye, Nà an ka Sìgi Kɛ ». A sìgibaa ye Sifiyɛ Sogodogo. Ale de Nàna sὲnɛ kan ma.

Dugu in bɛ yen a bɛ sàn 300 Bɔ bì.

Dugu dugutigiya

Làadala-dugutigiko de bɛ Piyama. A bɛ kìn kelen ka bolo kan w'a bɛ jamu kelen ka bolo kan. Yen, dugutigiya bɛ Nà kɔrɔya-kunda de. Ni dugutigikɔrɔ Faatura, kura de bɛ Sìgi kalo 6 o kɔ fɛ. U ka dugutigikɔrɔ dɔw tɔgɔ flɛ: Sifiyɛ, Kunantɔ, Bɔgɔfiye, Namantun, Sinali, Sokura, Musa, Cɛfin, Laji, Nanba, ŋama, Kameku. Mɔgɔ min bɛ dugu kun na bi, o ye Nankun Sogodogo ye. Dugu in tun bɛ jamanatigi-dugu min ka mara kɔnɔ, o ye Kajolo ye.

Dugu bonya

Piyama ye kìn 7 ye bi. O kìnw ye : Sifiya, Faʃala, Oʃaa, Mafinya, Sɔɔyara, Siba, Oyana. Dugu b'a sìgiyɔrɔ 2nan na nin ye.

Dugu siyako

Sàmɔgɔw dɔrɔn de bɛ Piyama. Yen jamuw ye: Sogodogo, Banba. Dugu mɔgɔw sinankun ye Bagayɔgɔw ye. Furusira bɛ dugu mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ fɔ jeliw w'a bɛ dugu ni dugu wɛrɛ cɛ. Kan minnu bɛ Fɔ yen, olu ye sàmɔgɔkan ni bamanankan ye nka sàmɔgɔkan de fanga ka bòn.

Dugu baarako

Piyamakaw bɛ sὲnɛ Kɛ kosɛbɛ. Ka Fàra o kan baganmara, jàgo ani mɔni bɛ Kɛ yen.

Forosɛnɛ hukumu kɔnɔ, u bɛ fɛn minnu Sὲnɛ, olu ye: keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, jabere, dà, kɔɔri, fini.

U bɛ mangoro, buyagi, manje, bananku, jabibi, namasa, tamati, gan, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye, pɔmitɛri, kɔnkɔn.

Bagan minnu bɛ Mara Piyama, olu ye misi, bà, saga, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma ye.

U bɛ kamanmafɛn minnu Mara, olu ye: ʃɛ, kami, tonkɔnɔ, jɛnɛntubanin.

Fɛn minnu bɛ Jàgo Piyama, olu ye sὲnεfεnw, fìniw, butigi kɔnɔ fɛnw, baganw.

Piyamakaw bɛ mɔni Kɛ Baninfin de la.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Piyama olu ye sigilandlaw ye. U bɛ donsoya Kɛ wa donsow bolo bɛ Dòn yen.

Nin bɛɛ la, yen baaraw la fanba ye sὲnɛ de ye.

Dugu fὲɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ Piyamakaw bolo kungofɛnw fàgali la olu ye : marifa, fɛlebɔ, waraminɛ-nɛgɛ, jakumaminɛ-nɛgɛ, wosen, wɔlɔgɛn, manabɛlɛ, ntɛnfɛrɛ, wɔlɔjuru.

Sokɔnɔfεnw minεni : ncɔlɔ (ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲε), ka bagan masina Nεgεn ka Don a kεyɔrɔ la walima k’a Gεn ka Minε.

Лεlakegunyakow : finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle.

Dugu yiriwaliko

Kokura nàlenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔsiimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, kalalikεmansin, moto, pɔnpekɔlɔn.

Baaɲumakεtɔn minnu ni dugu bɛ baara Kε ɲɔgɔn fε bi, o ye Yɛrɛdɔn ye.

Dugu kàlanko

Kàlanko siratigɛ la lakɔlikalanso de Bɛ Piyama.

Dugu batoko

Dugumɔgɔw bε diinε min na, o ye silamεya ye. Diinε in dònbaaw Sokura ni Kunantɔn ye. A Dònna 1897 sàn. Misiri gansan 1 dɔrɔn de bɛ Piyama.

Ka Fàra o kan, laadalabato dɔw bɛ Kɛ yen minnu ye wara, banso ye..

Dugu dasiri ye Bakɔrɔnin ye.

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔ, laadalakow, tɔnɲɛnajɛw, seliw, sanyεlεmaw ani sankunbεn ye piyamakaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka o ɲɛnajɛ ninnu fɔlifɛnw ye bala ni bàra ye. Nka ɲɛnajɛfɛn kɔrɔ dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ bɛlɛta, nparibɔ, fɛrɛn, juruden, nten, wali, ʃεnta ani kɔlɔci. Piyamakaw ka nin ɲɛnajɛ ninnu bɛ Kɛ fεrεba de la. Nin bεε kɔ fε farikoloɲεnεjε wεrεw bε yen i n’a fɔ sennantolatan, tugu.

Dugu kungoko

Piyama kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( kɔ,dàla, fàla, jɛ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen: salen, ntɛbɛn, ntigin, dodo, talaka, nfanan, bàma, kaana, ntori, wondo.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama, ngùna, minkɔn, ntomi, wɔlɔ; siri, wɔnflɔ, kunna; ɲama, donbo, goloba, dugura, kùnjɛ.

Kungofɛnw : sinɛnnin, gɔn, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun, dingon, tentanin.

Dugu in kungow la kùlu ye Caaka ye.