Guwanalen - Fàkan

Gwànalen

Dugu yɔrɔfɔli

Gwànalen ye bùgunin kolomi dugu dɔ ye Sikaso marabolo 'kɔnɔ. Keleya de ye Gwànalen kafoda n'a galoda ye. A n'o cɛ jànya ye bam 18 ye. Bùgunin ni Sikaso ani Welesebugu de ye yen lamini dugubaw ye. Nka Gwànalen ni Welesebugu de ka surun kà sago Bùgunin ni sikaso kan, bari a ni Bùgunin cɛ ye bam 78, a ni Sikaso ta ye 278, Welesebugu ta dun tɛ nin fla ʃi Bɔ. Nin duguba kofɔlen ninnu kɔ fɛ, dugu misɛnnin wɛrɛw Gunnen bɛ Gwànalen na i n'a fɔ Sotigila Bùgunin, Wurɛ, Dani ani Bikɔ. Sotigila Bùgunin sìgilen bɛ a ni kɔrɔn 'cɛ ni bam 9 ye, Wurɛ bɛ tlebinyanfan fɛ ni bam 6 ye, kɛɲɛka fɛ, Dani bɛ yen ni bam 4 ye, a worodugu-yanfan sa, Bikɔ bɛ yen ni bam 3 ye.

Dugu tɔgɔko

Gwànalen ye 'dugu ye min tu Tigɛra sonsokɛ dɔ fɛ min tɔgɔ tùn ye Mari musa ye. Tumutu mara la, dugu dɔ bɛ yen ko Kooro a tùn bɛ Bɔ yen de ka Nà sògoɲini na gwanalen. O waati y'a Sɔrɔ a yɔrɔ ye kungo tulenba ye wa sògow tùn bɛ Sɔrɔ yen kosɛbɛ. Mari musa Tor'o la don dɔ sìgifɛn dɔ Bɔr'a ma k'a F'a ye ko nin màa min Sìgira yan ko 'kɛlɛ tɛ Se i la. Donsonkɛ fana y'i Sìgi yen. A yɔrɔ tùn bɛ Weele "Galala" la Mari musa fɛ. O de Yɛlɛmana ka Kɛ Gwànalen ye bì.

Dugu dugutigiya

Dugutigiya min bɛ Gwànalen, o ye laadalata ye. U ka dugutigiya bɛ bagayɔgɔlakaw de 'bolo a tigiya in bɛ Mununmunun olu de ni ɲɔgɔn 'cɛ. Kìnko t'u ta la. Bagayɔgɔ bɛ dugu 'kìn o 'kìn na ni kɔrɔya Ser'i ma i bɛ K'a ye bari i u ka dugutigiya bɛ Nà kɔrɔya-kunda fana. Keleya tùn ye jamanatigi-dugu ye masatle la. Gwànalen tùn maralen dòn o de fɛ. An bɛ bì min na, Boriba fɔgɔ Bagayɔgɔ de ye Gwànalen dugutigi ye. Nk'a Fɔra caman fana 'kɔ i n'a fɔ Nama , Maɲan, Dɔwele, Ntogojan, Fotigi, Dennin kurun bɔkɔri, Mama, cɛnin, Fajala, Bɔkɔri, Bɛnbɛjɛ, Fadebi, Boni, Dusuba Bonikɔrɔ, Korika Wojuma, Zejɛ Ntogo, Mɔntinɛ Wojuma, Sirajɛ Maɲan, Famusa Bangali, Naɲumannama ani Fɔgɔ.

Dugu bònya

Gwànalen dugu man bòn. Kìn naani 4 de b'a 'kɔnɔ, olu ye Senijɛla ni Sigala ni Sabula ani ɲamakɔkɔla ye. Gwànalen sìgikɛnɛ bònya tɛ Tɛmɛ bam 5 kan kɛnɛ naani 'kɔnɔ. Yen màa hakɛ ye 900 ye bì-bi in na (2016).

Dugu siyako

Gwànalen sìgibaaw ye bamananw ni fulaw ani numuw ye. Bagayɔgɔ ni dumiya ni samakɛ ni sise ni sumaworo ani kɔnɛ ye yen jàmuw ye. 'Ntɛ tɛ Gwànalen n'a laminidugu ʃi 'cɛ furuko siratigɛ la. Fo n'a Bɔra numuw ni bagayɔgɔlakaw ta la, bari hali Gwànalen dugu yɛrɛ 'kɔnɔ furu kɔnnen dòn olu ni ɲɔgɔn 'cɛ. Bamanankan ni fulakan bɛ Fɔ yen, nka bamanankan de sɛbɛkɔrɔ bɛ Fɔ yen haali.

Dugu baarako

Sὲnɛ bɛ Kɛ kosɛbɛ Gwànalen. Fini, kɔɔri, dà, zɛrɛ, ʃɔ, galama, bàra, je, woso, bananku, ɲimikala, tiganinkuru, tiga, malo, kàba, saɲɔ ani keninke bɛ Sὲnɛ yen nɔ. Gwànalenkaw bɛ jɔnforoninw Bɔ nafɛnsɛnɛ kamà fana. U ka nafɛn sὲnɛtaw ye ʃù ni salati ni jaba ni tamati ni nkɔyɔ ni pɔmitɛri ni jabibi ni gan ni kɔnkɔn ni nanaye ani melɔn ye. Jiriba-forow fana b'u fɛ yen. U ka jiriturutaw ye buyagi, mangoro, namasa, lenburu ani sɔmɔ ye. Sὲnɛ tɛ Taa baganmara 'kɔ, o siratigɛ la, gwànalenkaw bɛ fàliw, misiw, bàw, wùluw, sagaw, jakumaw, ʃɛw, kamiw ani jɛnɛntubanninw Mara. Mɔni fànʃi tɛ Kɛ gwànalenkaw fɛ yen. Nka u bɛ jago misɛnnin dɔw Kɛ sɔn i n'a fɔ butigifeere ni sὲnɛfɛnfeere ni jiridenfeere ni dabaw ni kamanmafɛn-feere ani bololafɛndlata-feere (Ŋunun, segere, cidɛfɛ, sigilan, sansara, daba, muru, fìni sɔgɔlen, geseda). Gwànalen bɛ donsobolodon Kɛ.

Dugu fὲɛrɛko

Gwànalenkaw bɛ manabɛlɛ ni ntɛnfɛrɛ ni wɔ̀lɔjuru ni buturu ani gɛnni de Kɛ ka kɔnɔw Minɛ. Nka marafa de y'u ka kungosogobaw fàalan ye. Yenkaw fana bɛ misiden dabɔ ni ncɔlɔ ye. U bɛ dugukɔnɔbagan murutilenw Minɛ ni fὲɛrɛ minnu ye ye jonborifli, koronka-minɛ ani nɛgɛka-minɛ (ni dumunifɛndɔ ye) ye. Finisɔgɔ ni bɔfledla ni gɛnkurunnindla fana bɛ K'u fɛ sɔn.

Dugu yiriwaliko

Bì bi in an (2016), ɲɔʃimansin, pɔnpekɔlɔ, jabaranin, kɔɔrisugu, mɔbili, moto, kalalikɛmansin ani sɛnɛkɛmansin bɛ Gwànalen. N'a Bɔra CMDT la gwànalenkaw ka baɲumankɛtɔnko tɛ tèn.

Dugu kàlanko

Forobalakɔli-so kelen bɛ Gwànalen. Yen lakɔli Dabɔra 2005 sàn. dugumadakun fɔlɔ kàlanso dòn sàn wɔɔrɔ kalanw de Kɛ yen. Balikukalan fana kelen kelen bɛ Kɛ yen.

Dugu batoko

Misiri kelen bɛ gwànalenkaw fɛ yen. Fasɔgɔ Dumiya de Nàna ni yen silamɛya ye. An bɛ bì (2016) min na kerecɛnya ma Dòn Gwànalen fɔlɔ. Silamɛya kɔ fɛ, laadalabato dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ: Kɔmɔ, dàndugu (o ye sɔrɔ ye) ani gere. U bɛ "Tu" Fàra u ka laadalabatow tɔgɔ kan sɔnyɔrɔtɔgɔ-ko kamà. Gwànalen dugu dasiri ye bà kɔrɔn ani fàli ye. Dugu ntɛ ye bàga ni nkɛɛrɛn ye.

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔw ni seliw ni sanyɛlɛmaw ni tɔnɲɛnajɛ ni ntolatan ni soboli ani laadalakow ye yen ɲɛnajɛlakow ye. U bɛ jenbew ni nkɔninw ni ntamanninw ni wasanbaw ani dununw Fɔ nin ɲɛajɛw sèn fɛ. Yen ɲɛnajɛw bɛɛ bɛ Kɛ dugu fɛrɛw de la.

Dugu kungoko

Kɔbolofara sàba ni fàla kelen bɛ Gwànalen. O yɔrɔ ninnu na Manɔgɔw ni ntɛbɛnw ni wùlujɛgɛw ni bàmaw ni kaanaw ni koorow ni koorokaaraw ka teli ka Ye yen. Yen kungo kɔnɔ, nin jiriba kofɔlen ninnu bɛɛ bɛ Sɔrɔ yen: jala, banan, sanan, ganun, nkaba, npeku, zaban nsira, bumu, ʃì, nɛrɛ, toro, balazan, ntabakùnba, kòro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ ani nten. Yen kungosogowla fànba ye Gɔnw ni lɛw ni bàlaw ni minɛw ni nkoloninw ni warabilenw ni miniɲanw ni tonkajɔw ni jokala ni gìngin ani baninkɔnɔw ye. Yen kungodaw tlalen dòn ka Kɛ wɔɔrɔ ye Kɔsɔn, ciɲɛba, kolɔninkan, tintininkunjan, bɛlɛnin ani sirasumala.

Dugu Kaburudoko

Kaburudo?

Kaburudon fla de bɛ Gwànalen. Kìnw janya-ɲɔgɔn na de Nàna n'o ye n'o tɛ sababu wɛrɛ t'a la. O kaburudon fla ninnu fana na, kelen tolen dòn kìn kelen 'bolo, nka tɔ kelen ye kìn tɔ bɛɛ jɛ ye. Yen kaburudon kelen bɛ tlebin fɛ tɔ kelen bɛ kɔrɔn fɛ.

Dugu waatiko

Ni samiɲɛ Bɔra yen kawulɛ bɛ Nà n'o Bɔra yen Tlema bɛ Nà, Gwànalen waatiw yɛlɛmacogo y'o ye. Yen funteni sannadan yɛlɛlenba tɛ Tɛmɛ 40 kan w'a nɛnɛ hakɛ dugumadan fana tɛ Tɛmɛ 16 kan. Gwànalen samiɲan kelen sanji nàlen bɛ Taa 30 ɲɔgɔn na.