Sìrakɔrɔnin

Dugu yɔrɔfɔli

Sìrakɔrɔnin bɛ Baninkɔ de fɛ. A bɛ Kulukɔrɔ marabolo la. O mara in kɔnɔ, a bɛ Joyila kolomi fɛ. A n’o kubedugu cɛ ye bam 60 ye. A bɛ Bankɔgàloda fɛ, a n’o cɛ ye bam 5 ye. N’i bɛ Bɔ Bamakɔ i bɛ forobasira 6nan Minɛ k’i Kùnda Faana kan. N’i Sera yen, i bɛ Fara i kinin fɛ k’i Kùnda Joyila kan min ni Faana cɛ janya ye bam 45 ye. I bɛ Bɔ Joyila ka Na Ŋolobugu, bam 40. N’i Sera yen, i bɛ Fara i ɲuman fɛ ka bankɔsira Minɛ, bam 25. Sani i ka Se Bankɔ, i ni yen cɛ tɔ bɛ To bam 5 ye i bɛ Fara i kinin fɛ. Bam 1 dɔrɔn, i bɛ Don Siarakɔrɔnin.

Dugu ni kɔrɔn cε Bankɔ de bε yen, bam 5, tlebi fε Sàala, bam 3, kεɲεka fε Nɔkɔlɔn, bam 3, worodugu fε Jogo, bam 14.

Dugu tɔgɔko

Sìrakɔrɔnin sigili ni sisan cε ka jan. Lawale la dugu in tɔgɔ tun ye Sirakɔrɔ soblenin de ye. O Sɔrɔla min fε, o ye « sirasun kɔrɔ » ye. Dugu in sigibaa ye Npiyεba Tarawele ye. Ale de Bɔra Bεndugu Лamana ka Na. Donso tùn don.

Dugu dugutigiya

Sìrakɔrɔninkaw ka dugutigisigi ye làadalako ye. A bɛ Tarawelew ka bolo kan. Olu fɛ ye dugu tigiya bɛ Na kɔrɔya-kunda. Ni min ka Kɔrɔ dugulamɔgɔ bɛε ye, o de bɛ Sigi. Ni dugutigi Fatura, dugutigi kura bɛ Sigi kalo sàba o kɔ fɛ. Sìrakɔrɔnin dugutigi kɔrɔw tɔgɔ ye nin ye : Befankelen, Jùrukɔrɔ, Sori, Ncikura, Cεfɔlɔ. Ninnu bεε tùn ye Tarawelew ye. Mɔgɔ min bɛ dugu kun na bi, o ye Cεmɔgɔ Tarawele. Sìrakɔrɔnin tun bɛ jàmanatigidugu min ka mara kɔnɔ o ye Bankɔ ye.

Dugu bonya

Sìrakɔrɔnin ye kin 1 pe de ye . A sigikɛnɛ bonya ye bam 500 ye kεrε naani na. Dugu in b’a sigiyɔrɔ 3nan na nin ye. A sigiyɔrɔ kɔrɔw ye : Màna, Soblenin, Sokura.

Dugu siyako

Bamananw ni flaw de bε Sìrakɔrɔnin, nka lamini mɔgɔw b’u Wele ko jùraw. Yen jàmuw ye : Tarawele, Jalo, furumusow jàmuw t’o la.

U sinankunw ye : Jaraw, Togolaw, Kɔnεw, Malew.

Furusira b’u ni jàmu minnu cε : Jara, Togola, Kɔnε, Tarawele, Danbεlε, Male, Mariko, Kulubali, Baalo. Bamanankan ni flakan de bε Fɔ yen nka bamanankan de fanga ka bon kosεbε.

Dugu baarako

Baara caman bɛ Kɛ Sìrakɔrɔnin i n’a Fɔ sɛnɛ, baganmara, jàgo, mɔni, donsoya.

Forosɛnɛ : keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, kɔɔri.

Nakɔsɛnɛ : mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye.

Jàgo : sεnεfεnw, fìnifeere, butigifeere.

Mɔni : o bε Kε kɔw, dàlaw ani jεw kɔnɔ. O baarain kε minεnw ye : zɔklɔ, dalayεlε, flen, jɔ, sansaranin, papulo, dɔlen.

Donsoya : donsow bε yen nka donso-bolodon tε Kε yen.

Baganmara : misi, bà, saga, ʃε, kami, tonkɔnɔ, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Sìrakɔrɔnin olu ye : ŋununda, segereda, ciyan, sigilandla, kalakadla, sansaradla.

Yen baaraw la fanba ye sεnε ye.

Dugu fɛɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ dugudenw bolo kungokɔnɔw fàgali la olu ye : manabɛlɛ, ntɛfɛrɛ, wɔlɔjuru, wùlu, wɔlɔgɛn, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o la, ʃiladɔn mana dali, buturu.

Sokɔnɔfɛnw minɛni : ncɔlɔ (ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲɛ), ka bagan masina Nɛgɛn ka Don a kɛyɔrɔ la walima k’a Gɛn ka Minɛ.

Лɛlakegunyakow : ncankoroda, finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle, gɛnkurunin.

Dugu yiriwaliko

Kokura nàlenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔʃimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikɛkɛmansin, kɛnɛyasow ani moto.

Baaɲumankɛtɔw min ni dugu bɛ baara la bi o ye Bɔrn Fɔndɛn ye. O min Nana saniya tiimɛni ka ma dugu in na. CMDT fana bε yen.

Baaɲumakɛtɔn minnu ni dugu Delila ka baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ olu ye Bɔrn Fɔndɛn (kεnεya, kàlanko, jàgo) ni CMDT (sεnε) ye. Kàfo jiginεw (warimara, jùrù donni mɔgɔw la).

Dugu kàlanko

Kàlanko siratigɛ la lakɔlikalan bɛ Sìrakɔrɔnin. O daminεna 1999 sàn. Dugu ta don, kelen don wa san 6kalan don. O kɔ fɛ siginikalanso kelen bε yen. O Daminεna 1995 sàn, dugu ta don (sàn 4kalan). Balikukalanso 1 fana bε yen. O Daminεna 1982 sàn.

Balikukalan de Nàna fɔlɔ nka lakɔlikalan de fanga ka Bon.

Dugu bàtoko

Silamɛya de bɛ Sìrakɔrɔnin. Silamεya Diinε in donnbaa ye Sori Tarawele ye. Misiri kelen dɔrɔn de bɛ Sìrakɔrɔnin.

Dugu ɲɛnajɛko

Fɔli sugu minnu bɛ dugu in kɔnɔ olu ye: bàri, jidunun, ntalen, kolonkolon, bala, boyi, kariɲan.O fɔliminɛn ninnu bɛ Tà ɲɛnajɛ minnu na olu ye seliw, furu gintanw, kamalenw ni sungurunw ka ʃufɛ-ɲɛnajɛw, denkundiw a n'o ɲɔgɔnnaw.

Fɔli ninnu bεε kεyɔrɔ ye fεrε de ye.

Farikolo-ɲεnajε sugu min fanga ka bòn Sìrakɔrɔnin o ye ntolatan ye. Denmisɛnw ka ɲɛnajɛfɛn wɛrɛ minnu bɛ yen n'u fanga bɛ ka Dɔgɔya ka T'a fɛ olu ye fɛrɛnfunun, berefili, bolominɛ-tlon, bɛlɛta, inɛɛri, nten, tugu.

Dugu kungoko

Sìrakɔrɔnin kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( dàla, kɔ, jɛ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Dugu in na, kɔ ye 1 ye, dàla ye 5 ye ni ka jε Kε 1 ye.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : manɔgɔ, npɔliyɔ, ssalen, ntɛbɛn, samu, kɔnkɔn, zeku, zàra, wulujɛga, bilinkitin, sajɛgɛ, nàna, baman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ.

Dugu in kungodaw tɔgɔ flɛ : màna, kɔda, ngobanfuga, kolokolojonin, ginin, sonibεlε, woloko.

Kùlu min bε dugu in na o ye Bεlεba ye.

Dugu kaburudoko

Kaburudo fla de bɛ Sìrakɔrɔnin. Muso tintɔw ta ani mɔgɔ tɔw ta. kelen bɛ dugu ni tlebi cɛ, tɔ kelen bε worodugu fε.

Dugu waatiko

Sìrakɔrɔnin, waatiwbɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni samiɲɛ ni tlema ye sanko siratigɛ la. Sanji hakε ye bl 700 ye sàn kelen kɔnɔ.U bɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni fonɛnɛ ni fùnteni ye waati kalaya siratigɛ la. Funteni hakε ye 42 ye sànnadan na ni ka nεnε ta Kε 16 ye dugumadan na. Samiɲɛ ni tlema cɛ, kawulɛ de bɛ yen. O bɛ ɔkutɔburukalo ni desanburukalo cɛ.