FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali >

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 46nan

Làbɛn 4 : Nimadɔn

Dakun : Лɔnni mìnɛn

1.    Лɔnni kofɔli

-        Лɔnni Ye fiɲɛ sàmani ye nimafɛnw fɛ k’a ninan Fòron kà Dòn u ‘kɔnɔ k’u fàrikolo màgo Лὲ n’o ye ;
-        A ‘sèn fɛ, waleya flà bɛ Fàlen ɲɔgɔn na minnu ye ɲɔgɔn sìna ye : ninakili sàmani kà Dòn ani ninakili blàli kà Bɔ ;
-        Лɔnni bɛ ninakili min Sàma kà Dòn fàri la, o bɛ Weele ko ninan ;
-        A bɛ min Blà kà Bɔ o nɔ̀ kan, o Ye sìsan ye ;
-        Nimafɛn bɛɛ bɛ ɲɔnni Kɛ walasa u ka To ‘balo la: baganw, jiriw, nfyenaw, ani tùfaw;
-        Bagan ka ɲɔnni bɛ Kɛ ni fogonfògon ye walima gòlo;
-        Olu bɛ Weele ko fogonfogonfɛɲɔnni walima gòlofɛɲɔnni;
-        Jiriw ta bɛ Kɛ ni yeelenbayɛlɛma fὲɛrɛ ye;
-        Tùfaw ka ɲɔnni bɛ Weele ko tùfaɲɔn;
-        Nkà, an màgo bɛ adamaden ka ɲɔnni ɲɛfɔli la yàn.

2.    Adamaden ka ɲɔnni mìnɛn fànw

-        Mɔ̀gɔ ka ɲɔnni mìnɛn sun Ye fogonfògon ni nun ye ;
-        Лɔnni na, nun dònyɔrɔ ye ninan sàmani ye kà Jìgin fogonfògon ‘kɔnɔ ani sìsan blàli ye kà Bɔ a ‘kɔnɔ;
-        Fiɲɛ ka bɔkadon ‘kɔnɔ fogonfògon ni nun ‘cɛ, a bɛ Tὲmɛ kanflè fana fɛ ;
-        Ninan sàmanen mana Se fogonfògonbolo flà ‘kɔnɔ, a bɛ Tὲmɛ fiɲɛsiraw fɛ kà Jìgin fogonfògon waaw ‘kɔnɔ;

3.    Fɔ̀lɔkɔw labaarali kɛcogo fogonfògon ‘kɔnɔ

-        Ninan man’i yὲrɛ Sɔ̀rɔ fogonfògon waaw ‘kɔnɔ kàban, fɔ̀lɔkɔlabaara bɛ da Mìnɛ ;
-        Jòli wòyotɔ bɛ Taa ni ninan ye fàri fɛ kà fàri Lahinɛ;
-        Ninan dònnen kɔrɔ min ye fàri Lahinɛ kàban, o sìsanlama bɛ Sègin kà Nà waaw ‘kɔnɔ;
-        Ninakili blàli bɛ Bɔ ni o sìsan de ye fàrikolo la ;
-        Лɔnni kɛcogo Flɛ kà fàrikolo Lahinɛ.

4.    Gὲlɛya minnu bɛ ɲɔnni nɔ̀ fɛ adamaden na

-        Лɔnni nɔ̀fɛdegun sugu ka ca minnu dɔw tɔgɔ Flɛ : galakanɔrɔ (pneumonie), sìsanbana, forokojifunu (pleurésie), fogonfogonbolofunu (bronchite), kannabagànin (angine), ɲɔnminɛ, nkɔ̀ɔnɔdimi (laryngite), waatɔn (emphysème), dàmanɲama (silicose), fàlakabana (croup), muragɛlɛn (grippe) ;
-        Лɔnni nɔ̀fɛbanaw bɛ Furakɛ koɲùman ;
-        I dàn ye kà Se ni a bànabaatɔ ye dɔgɔtɔrɔla walasa u k’a furakɛli Blà ‘sèn kan.

5.    Dodaɲɛ sɔ̀rɔlenw blàli fransɛkan na

balo = vie, survie
dàmanɲama = silicose
fàlakabana = croup
fàrikolo = corps
fiɲɛ = air
fiɲɛsira = bronchiole
fogonfògon = poumon
fogonfogonbolofunu = bronchite
fogonfogonfɛɲɔnni = respiration pulmonaire
forokojifunu = pleurésie
fòron = inspirer, inhaler
fɔ̀lɔkɔlabaara = échange gazeux
galakanɔrɔ = pneumonie
gòlofɛɲɔnni = respiration cutanée
kanflè = trachée artère
kannabagànin = angine
muragɛlɛn = grippe
nfyena = champignon
ninakili = respiration
ninan = oxygène
nkɔ̀ɔnɔdimi = laryngite
nun = nez
ɲɔnminɛ = asphyxie
ɲɔnni = respiration
ɲɔnni mìnɛn = appareil respiratoire
sàmani = inspiration
sìsanbana = asthme
tùfa = cellule
tùfaɲɔn = respiration cellulaire
waa = alvéole
waatɔn = emphysème
yeelenbayɛlɛma = photosynthèse

Sunkofɔlan

Ballo, Issiaka, 2022, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine, Bamako, édis.
Ballo, Issiaka, 2019, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine (Thèse de doctorat, ULSHB - IPU).
Bordes, Gérard et al., 1980, Grande encyclopédie Atlas de la médecine, Bruxelles, Atlas.
Danbele, Mamadu, Sɔngomo, Sanusi, 2004, Dɔnniyakalan sàn 5nan-6nan, Bamakɔ, Edition Donniya.
Microsoft Encarta Collection, 2009, urinaire, appareil.

Blàdon : 2024-08-23     Yɛlɛmako laban : 2024-08-23


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

 

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2024-08

2024-07

2024-06

2024-05

2024-04

2024-03

2024-02

2024-01

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015