Sàna-uwi
Dugu yɔrɔfɔli
Sàna-uwi bɛ Mali marabolo 4nan 'kɔnɔ n'o ye Segu ye. A bɛ kolomi min 'kɔnɔ segumara la o ye Tomiɲan ye a ni min cɛ ye bam 27 ye. Manzan-uwi y'a ka kafoda ye a ni min cɛ ye bam 18 ye ninka a yɛrɛ Kɛ a ka yɔrɔ galotigi-dugu ye. Yen galoda tɔgɔ Dara dugu yɛrɛ tɔgɔ la ko Sàna-uwi. Dugu laminiduguw la, Lɛ-uwi b'a ni kɔrɔn 'cɛ, Hanpɔni-uwi b'a ni tlebin 'cɛ. Dugu kɛɲɛkafɛla la, San-uwi bɛ yen ninka Wawarana Kɛ a ni worodugu 'cɛ.
Dugu tɔgɔko
Sana uwi tɔgɔ Sɔrɔla a sìgibaa tɔgɔ fɛ min tùn bɛ Weele ko Sanibɛ. Sanibɛ la, "sani" kɔrɔ ye ko "seli", i ko nisɔndya don.
Dugu dugutigiya
Sàna-uwi bɛ Mara dugutigi fɛ. Laadala-dugutigi bɛ yen Mara sa nka, sugandili walima kàlata bɛ To ka Kɛ yen dugutigi-sigi la tuma dɔw la. Dugu tìgiya bɛ kìn kelen ka bolo kan. A tɛ Bɔ yen ka Taa kìn wɛrɛ la.
Dugutigi min bɛ Sàna-uwi 'kùn na bì (2015 sàn) o tɔgɔ ye ko Pobanu Abɛl Danbɛlɛ. Yen dugutigi kɔrɔ dɔw ye Wapa Danbɛlɛ; Manburu Danbɛlɛ, Dabu Danbɛlɛ ani Zan Lutɛɛ Danbɛlɛ.
Sàna-uwi tu Tigɛra Sanibɛ Danbɛlɛ fɛ. A Bɔra dugu min na ka Sàna-uwi Sìgi o ye Oni-uwi ye. A ka baara tùn ye donsoya ye.
Dugu bònya
Sàna-uwi ye 'dugu ye kìn wɔɔrɔ bɛ min 'kɔnɔ. Dabuni-uwi, Orobani-uwi, Bɛɛni-uwi, Wawara-uwi, Dofana-uwi, Лa-anni-uwi olu y'a kìnw tɔgɔ ye. Dugu sìgikɛnɛ bònya bɛ m 3000 Bɔ kɛrɛ naani kɛnɛ 'kɔnɔ. Mɔgɔ hakɛ min bɛ dugu la o bɛ 1500 Bɔ.
Kabini dugu Sìgira, a b'a sìgiyɔrɔ in na yen. A ma sìgiyɔrɔ-yɛlɛma Kɛ, min b'a Jira ko tomon kɔrɔ tɛ dugu 'bolo.
Dugu siyako
N'i Ko Sàna-uwi, i Ko bɔbɔdugu. Bɔbɔw 'kɔ, siya wɛrɛ tɛ yen. Jamu minnu bɛ yen olu ye Danbɛlɛ, Dakwo, Kamatɛ, Tera, Kulubali ani Jara ye. Bomu (bɔbɔkan) dɔrɔn bɛ Fɔ a dugu in na.
Dugu baarako
Sὲnɛ yiriwalen dòn Sàna-uwi 'kɔnɔ. Sὲnɛfɛn minnu bɛ Mali la olu caman dɔ bɛ Sὲnɛ yen i n'a fɔ keninke, saɲɔ, kàba, tiga, fini, ʃɔ̀, tiganinkuru, bɛnɛ, zɛrɛ, woso, kurubaa ani dugusɛsɛ (bɔbɔkan). Sὲnɛ ye dugu baara la fànba ye.
Nakɔko siratigɛ la, yenkaw bɛ jiriforo Da i ko mangoroforow. U bɛ nakɔfɛn kɛnɛw fana Sɛnɛ i n'a fɔ nkɔyɔ, tamati, tubabunkɔyɔ, salati, ʃù, karɔti ani jaba.
Sàna-uwi, baganmara bɛ yen. Sokɔnɔ-bagan sugu caman bɛ yen mɔgɔw 'bolo i ko misi, fàli, sò, saga, bà, lὲ, wùlu, jakuma ani sonsonnin. Kamanmafɛnw na, sàna-uwikaw bɛ kami ni ʃɛ de Mara ka Caya.
Mɔni bɛ sàna-uwikaw ka baara la. U bɛ mɔni Kɛ kɔ dɔ 'kɔnɔ. U ka mɔnikɛ-minɛn fànba ye siyo (bɔbɔkan) ye.
Walasa k'u ka musakakow Dakala, sàna-uwikaw bɛ jago misɛnninw Kɛ. U bɛ butikifeere, baganfeere ani sɛnɛfɛn-feerew Kɛ u ka sugu ni lɔgɔdugu wɛrɛw 'cɛ. Sàna-uwi yɛrɛ sugu jɔdon ye tarata ye.
Sojɔ man'i Bɔ a la, Sàna-uwi bololabaara tɔ bɛɛ ye numuw ka baaraw ye. Yen numuw bɛ jiridɛsɛ, dàbadla ani minɛndla sugu caman Kɛ. Numumusow bɛ dàgaw ni fiɲɛnw Bɔ bɔgɔ la. Donsow bɛ Sàna-uwi nka ‘donso-bolodon tɛ Kɛ yen.
Dugu yiriwaliko
Yiriwali siratigɛ la, fɛn dama-dama bɛ yen minnu bɛ 'sɛmɛntiyali Kɛ o kan n'i Dònna Sàna-uwi 'kɔnɔ. Kɛnɛyaso dɔ jɔli y'o la fɔlɔ ye. Ka Fàra kɛnɛyaso kan, yɛlɛma kura minnu Dònna dugu la o dɔw ye ɲɔsimansin ye, pɔnpekɔlɔn, worobinɛ, jabaranin, kɔɔrisugu, mɔbili, moto, wotoro ani kalalikɛ-mansin.
Baɲumankɛ-tɔn minnu ni dugu bolo bɛ ɲɔgɔn 'bolo yiriwa hukumu 'kɔnɔ olu ye CMDT, ODES ani World Vision ye. CMDT ni ODES ka yiriwalisiraw bɛ sɛnɛko kan. World Vision bɛ yiriwalisira caman Kɛ i ko denmisɛnniko, musakako walima kàlan forobayali.
Dugu kàlanko
Lakɔlikalan bɛ Sàna-uwi kabi 1983 sàn. O kàlanso kelen de bɛ yen duguma-kalan bɛ Kɛ ka Foori min 'kɔnɔ. O ye ka Bɔ sàn fɔlɔ ka T'a Bla sàn kɔnɔntɔnnan na. Bɔbɔkan kàlanni da Minɛna yen kabini kerecɛnya donwaatiw la. Nka, jamana yɛrɛ ka balikukalan Dabɔra dugu la 1998 waatiw la.
Balikukalan fana bɛ yen kàlanw na. O kàlanso kelen bɛ yen bomu bɛ Kàlan balikuw 'kùn min 'kɔnɔ.
Dugu batoko
Bato minnu bɛ Sàna-uwi 'kɔnɔ olu ye fla ye: kerecɛnya ni laadalabatow. Yen mɔgɔ tla bɛɛ ye kerecɛn ye. U ka bato bɛ Kɛ eglizi 'kɔnɔ min kelen jɔlen b'u fɛ yen. Kerecɛndiinɛ Dònna yen Pa-a Danbɛlɛ fɛ 1930 sàn waatw la. Laadalabato minnu bɛ yen, olu fanga b'a la ka Dɔgɔya ka T'a fɛ.
Dugu ɲɛnajɛko
Sàna-uwi ɲɛnajɛw caman ye an ka laadalakow ni kerecɛnya nɔfɛkow ye. Yenkaw bɛ ɲɛnajɛ Kɛ kɔɲɔw ni Nowɛli ani Paki la. Mɔgɔkɔrɔba dɔw ka sàya sànyɛlɛma ɲɛnajɛ fana bɛ Kɛ. U ka fɔlifɛn tla bɛɛ ye jenbe ni bala ani ntamannin ye. Nka fɔliminɛn kuraman dɔw Bìnna ka Dòn dugu la kerecɛnya bolo kan.
Dugu kungoko
Sàna-uwi kungo labɔlen dòn jiri ni jisitɛmɛ-yɔrɔ ni kungosogow la.
Jiriba sugu caman bɛ yen kungo la i ko jala, banan, sanan, genun, dingɛ, nsira, bumu, nɛrɛ ani ʃi. Kungolafɛn minnu bɛ a tuw 'kɔnɔ o la kùnbabaw ye waraninkalan ye, ntomisa, kungo kami, wɔlɔ ani bunun.
Jiboli-yɔrɔw bɛ Sàna-uwi kungo la fana. Kɔ kelen ni dala 5 ɲɔgɔn ani fàla 3 ni jɛ kelen bɛɛ bɛ Sɔrɔ yen. O jimayɔrɔ ninnu na, jilafɛn dɔw bɛ yen i ko bàma ni kaana ani koorow. Koorokaaraw fana bɛ yen ka Fàra jɛgɛ kan. Manɔgɔ ni ntɛbɛn ye u ka jiboli-yɔrɔw la jɛgɛ fànba ye.
Dugu kaburudoko
Kaburudo kelen bɛ Sàna-uwi 'kɔnɔ. Yen kaburudo bɛ dugu ni tlebin 'cɛ.
Dugu waatiko
Sàna-uwi, waati bɛ Yɛlɛma sàn 'kɔnɔ ʃyɛn fla jiko nɛɛmako siratigɛ la. O waati fla ye tlema ni samiɲɛ fɔli ye ɲɔgɔn 'kɔ. Samiɲɛ ye sɛnɛ waati ye. Samiɲɛ-donda ye Zuwɛnkalo ninka samiɲɛ-bɔda Kɛ Sɛtanburukalo ye. Sannji min bɛ Nà samiɲɛ kelen 'kɔnɔ o cayalenba ye hakɛ 1000 ye. Tlema bɛ Bɔ Zanwuyekalo la. Sɛtanburu ni Zanwuye cɛ ye furancɛnin ye min bɛ Weele ko kawulɛ. O ye sumannadon waati ye.
Funteniko siratigɛ la, fonɛnɛ ni funteni waati fana bɛ Fɔ ɲɔgɔn 'kɔ sàn 'kɔnɔ. Fonɛnɛ bɛ Dabɔ Desanburukalo ninka funteni Dabɔ Marisikalo la. Funteni hakɛ bɛ Yɛlɛn ka Se fo 45 ma. Nɛnɛ fana juguyalenba bɛ Se hakɛ 20 ma.
Dugu kabakoma-yɔrɔko
Sàna-uwi sìgiyɔrɔ tɛ kabakoma-yɔrɔ ye. Dugu lamini na, i tɛ yɔrɔ si Ye ko min ye flɛlimayɔrɔ ye. O de y'a To 'yɔrɔlajɛla tɛ Se yen kabakoma-yɔrɔw lajɛli kama.
Blàdon : 2016-01-20 Yɛlɛmako laban : 2016-07-29
