Sὲnwu jurala
Dugu yɔrɔfɔli
Sεnw jurala ye dugu ye min bɛ Baninkɔ fɛ. A bɛ Kulukɔrɔ marabolo la. O mara in kɔnɔ, a bɛ Joyila kolomi de fɛ. A n’o kubedugu cɛ ye bam 60 ye. A bɛ gàloda min fɛ, o ye Ŋolobugu ye, a n’o cɛ ye bam 15 ye. N’i bɛ Bɔ Bamakɔ i bɛ forobasira 6nan Minɛ k’i Kunda Faana kan. N’i Sera yen, i bɛ Fara i kinin fɛ k’i Kunda Joyila kan min ni Faana cɛ janya ye bam 45 ye. I bɛ Bɔ Joyila ka Na Ŋolobugu, bam 40. N’i Sera yen, i bɛ Fara i ɲuman fɛ ka bankɔsira Minɛ, bam 25. Sani i ka Se Bankɔ, i ni yen cɛ tɔ bɛ To bam 13 ye dɔrɔn i bɛ Fara sira ɲumankɛrɛ fɛ. Bam 2 dɔrɔn i bɛ Don Sεn flala. N’i y’o dugu in Cεci ka Tεmε, i bε bam 1 ɲɔgɔn Boli ka don Sεnw jurala.
Dugu ni kɔrɔn cε Kula de bε yen, bam 10, tlebi fε Sεnw flala, bam 1, kεɲεka fε Siràkɔrɔ jεda, bam 2, worodugu fε Donw, bam 4.
Dugu tɔgɔko
Sεnw jurala sigili ni sisan cε bε sàn 475 Bɔ bi.Kabi lawale dugu in tɔgɔ ye Sεnw jurala ye. Dugu in sigibaa ye Zantigi Tarawele ye. Ale de Bɔra Kayan ka Na. A ka baara tun ye donsoya ye.
Dugu dugutigiya
Sεnw juralakaw ka dugutigiya ye làadalata ye. A bɛ Tarawelew dɔrɔn de ka bolo kan. Olu fɛ ye dugu tigiya bɛ Na kɔrɔya-kunda. Ni min ka Kɔrɔ dugulamɔgɔ bɛε ye, o de bɛ Sigi. Ni dugutigi Fatura, dugutigi kura bɛ Sigi kalo sàba o kɔ fɛ. Sεnw jurala dugutigi kɔrɔw tɔgɔ flɛ ninye : Zantigi, Ŋɔninkɔrɔ, Bεntigi, Belemakan, Bεntigi nciinin, Moribakɔrɔ, Banuma, Ŋolo, Bεnkɔrɔ. Nin mɔgɔ kofɔlenw bεε tun ye Tarawelew ye. Mɔgɔ min bɛ dugu kun na bibi in na, o ye Umar Tarawele ye. Sεnw jurala tun bɛ jàmanatigidugu min ka mara kɔnɔ o ye Ʃankɔrɔ ye.
Dugu bònya
Sεnw jurala ye kin fla de ye : Dugutigila, Sàala.Mɔgɔ 400 ɲɔgɔn b’a kɔnɔ. A sigikɛnɛ bonya ye taari 5 ɲɔgɔn ye. Dugu in b’a sigiyɔrɔ flanan la nin ye nka Sεnw jurala y’a fla bεε tɔgɔ ye.
Dugu siyako
Sεnw juralakaw ye bamananw ye nka lamini mɔgɔw b’u Wele ko jùraw. Siya wɛrɛ tɛ Sεnw jurala. Yen jàmuw ye Tarawele niDanbɛlɛ ye, furumusow jàmuw t’o la.
U sinankunw ye : Jaraw, Togolaw, Kɔnεw.
Furusira b’u ni jàmu minnu cε : Sangarε, Fɔnba, Togola, Tarawele, Danbεlε, Kulubali.
Dugu baarako
Baara caman bɛ Kɛ Sεnw jurala i n’a Fɔ sɛnɛ, baganmara, jàgo, mɔni, donsoya.
Forosɛnɛ : keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, kɔɔri.
Nakɔsɛnɛ : mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye.
Jàgo : sεnεfεnw, fìnifeere, butigifeere.
Mɔni : o bε Kε kɔw, dàlaw ani jεw kɔnɔ. O baarain kε minεnw ye : zɔklɔ, dalayεlε, flen, jɔ, sansaranin, papulo, dɔlen.
Donsoya : donsow bε yen wa donso-bolodon bε Kε yen.
Baganmara : misi, bà, saga, ʃε, kami, tonkɔnɔ, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma.
Bololabaara minnu bɛ Kɛ Sεnw jurala olu ye : ŋununda, segereda, ciyan, sigilandla, kalakadla, sansaradla.
Nka nin bɛɛ la yen baara sinsinnenbɛ sɛnɛ kan kosɛbɛ.
Dugu fɛɛrɛko
Fɛɛrɛ minnu bɛ dugudenw bolo kungokɔnɔw fàgali la olu ye : manabɛlɛ, ntɛfɛrɛ, wɔlɔjuru, wɔlɔgɛn, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o la, ʃiladɔn mana dali, buturu.
Sokɔnɔfɛnw minɛni : ncɔlɔ (ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲɛ), ka bagan masina Nɛgɛn ka Don a kɛyɔrɔ la walima k’a Gɛn ka Minɛ.
Лɛlakegunyakow : ncankoroda, finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle, gɛnkurunin.
Dugu yiriwaliko
Kokura nalenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔʃimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikɛkɛmansin, kɛnɛyasow ani moto.
Baaɲumankɛtɔw min ni dugu bɛ baara la bi o ye Bɔrn Fɔndɛn ye. O min Nana saniya tiimɛni ka ma dugu in na. Kayimu fana bε yen.
Baaɲumakɛtɔn minnu ni dugu Delila ka baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ olu ye Bɔrn Fɔndɛn (kεnεya, kàlanko, jàgo) ni CMDT (sεnε) ye.
Dugu kàlanko
Kàlanko siratigɛ la madara de bɛ Sεnw jurala. Dugu ta don, kelen don wa san wɔɔrɔkalan don. O kɔ fɛ balikukalanso kelen bε yen. O fana ye dugu ta ye (sàn 4kalan)
Balikukalan de Nàna fɔlɔ nka madarasa de fanga ka Bon.
Dugu bàtoko
Diinɛ min bɛ Sεnw jurala, o ye silamɛya ye. Diinɛ in Donna Sidiki Danbɛlɛ de fε 1942 sàn. Misiri kelen dɔrɔn de bɛ Sεnw jurala. O ye jumamisiri ye.
U ka dugudasiriw ye : fàli, bàkɔrɔn nin ka u tεnεw Kε : dɔgɔsiri, dɔgɔ tigεli su fε, ɲɔn sùsuli su fε.
Dugu ɲɛnajɛko
Fɔli sugu minnu bɛ dugu in kɔnɔ olu ye: bàri, jidunun, ntalen, kolonkolon, bala, boyi, kariɲan.O fɔliminɛn ninnu bɛ Tà ɲɛnajɛ minnu na olu ye seliw, furu gintanw, kamalenw ni sungurunw ka ʃufɛ-ɲɛnajɛw, denkundiw a n'o ɲɔgɔnnaw.
Fɔli ninnu bεε kεyɔrɔ ye fεrε de ye.
Farikolo-ɲεnajε sugu min fanga ka bòn Sεnw jurala o ye ntolatan ye. Denmisɛnw ka ɲɛnajɛfɛn wɛrɛ minnu bɛ yen n'u fanga bɛ ka Dɔgɔya ka T'a fɛ olu ye fɛrɛnfunun, berefili, bolominɛ-tlon, bɛlɛta, inɛɛri, nten, tugu.
Dugu kungoko
Sεnw jurala kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( dàla, kɔ, jɛ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.
Dugu in na, kɔ ye 1 ye, dàla ye 4 ye ni ka jε Kε 1 ye.
Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : manɔgɔ, npɔliyɔ, ssalen, ntɛbɛn, samu, kɔnkɔn, zeku, zàra, wulujɛga, bilinkitin, sajɛgɛ, nàna, baman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori.
Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama.
Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ.
Dugu in kungodaw tɔgɔ flɛ : dibi, màma, toni, dubala, jɛba.
Kùlu tε dùdu in kungo la. A kungodaw tɔgɔ flε : kɔgεrε, ʃɔkɔ, dingεjo, tokolo, kàtogo, dεbεla, bcεla, kirikoni, ʃɔ, jεba.
Dugu kaburudoko
Kaburudo fla de bɛ Sεnw jurala. Kinko de nNàna n’o flàko ye. U bεε bɛ dugu ni tlebi cɛ.
Dugu waatiko
Sεnw jurala, waatiwbɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni samiɲɛ ni tltma ye sanko siratigɛ la. U bɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni fonɛnɛ ni fùnteni ye waati kalaya siratigɛ la . Funteni hakε sannadan ye 45 ye. Samiɲɛ ni tlema cɛ, kawulɛ de bɛ yen. O bɛ ɔkutɔburukalo ni desanburukalo cɛ.
Dugu kabakoma-yɔrɔko
Kabakomayɔrɔ minnu bε Sεnw jurala olu ye : Kùluda, Sonugutu, Kɔnɔdingε.
Kùluda : o ye jijiginda dɔ de ko ye. N’a mɔni Sera o y’a dàmana ɲεnajε ye. Dugudenw de bε Taa tle damadama Kε o mɔni na. Jεgε bε sεbεkɔrɔ Sɔrɔ kosεbε.
Sonugutu : o tu in na dingε kabakoma dɔ de bε yen. Dingε in kɔnɔdunya ye m 20 ye wa a kɔnɔ ka Bon o ye bonɲε dan ye.
Kɔnɔbɔdingε : yen i bε kamantorolen caman y’o dingε de kɔnɔ wa a kɔnɔ fεrεlen don fɔ mɔbiliba fla bε Tεmε ɲɔgɔn kεrε fε a si tε Màga si la.
Nka ninkabakomayɔrɔ kofɔta ninnu si ma Lakodɔn fɔlɔ.
Blàdon : 2017-02-19 Yɛlɛmako laban : 2017-06-04
