Sìbi

Dugu yɔrɔfɔli

Kulukɔrɔ marabolo la, kolomi min bɛ yen ko Kàti, dugu dɔ de bɛ yen ko Sìbi min yɛrɛ ye galoda ye. A ni Kàti cɛ janya ye bam 63 ye nin k'a ni KuluKɔrɔ ta Kɛ bam 110 ye. Dugu laminidugu naani tɔgɔ flɛ nin ye: kɔrɔn fɛ Kamale bɛ yen, bam 6; tlebin fɛ Kalasa de bɛ yen, bam 3; kɛɲɛka fɛ o ye Dɔnbila kafoda ye, dugu min b'a ni worodugu cɛ, o ye Kongɔla ye, bam 3 ye. Sìbi ni dugu ba min ka Sùrun ɲɔgɔn na o ye Bamakɔ ye, bam 45.

Dugu tɔgɔko

Sìbi tu tigɛli ni bi cɛ bɛ taa sàn 300 ni dɔɔni na.Kabi dugu in Sìgira a tɔgɔ ye Sìbi kelen in ye. A Sìgira Jomakɔdɔ Kamara de fɛ. Ale de Bɔra Sɔbɛba ka Nà sɛnɛ ka ma. An ma kùnnafoni Sɔrɔ dugu tɔgɔ sɔrocogo kan fɔlɔ.

Dugu dugutigiya

Laadala-dugutigiko de bɛ Sìbi. A bɛ Yaala kìnw ni ɲɔgɔn cɛ nka a bɛ jamu kelen ka bolo kan n'o ye Kamaraw ye. Yen, dugutigiya bɛ Nà kɔrɔya-kunda de. Ni dugutigikɔrɔ Faatura, kura de bɛ Sìgi ni labɛnw Sabatira ka Bɛn ni waati min ye. U ka dugutigikɔrɔ dɔw tɔgɔ flɛ: Jomakɔdɔ, Fafren, Mankɔdɔ-Musa, Sabiyan-Fayasi, Kɛkudabajan, Jalakɔdɔba, Siriman. Ninnu bɛɛ tùn ye Kamara ye. Màa min bɛ dugu kun na bi, o ye Sina Kamara ye. Nin dugu in tun ye jamatigi-dugukɔrɔ ye. A galotigiw Flɛ: Musa Kamara, Burama Kamara, Kanimakan Kamara.

Dugu bònya

Sìbi mɔgɔ bɛ 7483 Bɔ bi. Kìn 5 de b'a kɔnɔ minnu ye Kakala, Kiɲɛkuna, Jinkɔnɔ, Sabakɔdɔ ani Jisumana ye. Dugu b'a sìgiyɔrɔ 4nan na nin ye: Sɔbɛba, Sɔbɛnin, Dalaɲan ani a sìgilen bɛ yɔrɔ min na sisan.

Dugu siyako

Siya 4 de bɛ dugu in na.U Flɛ: maninka, bamanan, fla, màraka. Yen jamuw ye: Kamara,Tarawele, Kulubali, Kɔnɛ, Sinaba. Dugu mɔgɔw sinankunw ye Fofana, Kɔnatɛ, Keyta, Tarawele, Dunbiya, Kulubali, Kamara; Sal, Jawara. Furusira bɛ dugu mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ w'a bɛ dugu ni dugu wɛrɛ cɛ. Kan minnu bɛ Fɔ yen, olu ye maninkakan, bamanankan, fulfulde,marakakan ye. Kan min bɛ Fɔ kosɛbɛ; o ye maninkakan ye.

Dugu baarako

Sɛnɛ ye sìbikaw ka baaraw la fànba dɔ ye. Ka Fàra o kan baganmara, jàgo ani mɔni bɛ Kɛ yen.

Forosɛnɛ siratigɛ la, u bɛ fɛn minnu Sɛnɛ, olu ye: keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, fini, filensun, kɔɔri.

Nakɔsɛnɛ: mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye, melɔn, karɔti, pɔpɔrɔn, beterafu.

Jàgo: sὲnεfεnw, fìnifeere, butigifeere, baganjago.

Baganmara : misi, bà, saga, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma, bama, koorokaara.

Mɔniko siratigɛ la u bɛ laadalamɔni Kɛ ni jɔ, doolen, ɲa, susu, bɔrɛ, sanke. O mɔnikɛyɔrɔw Flɛ: kakalen, misikun, kɔmakɔ, frinfrin, sirimanjana-dunnin.

U bɛ kamanmafɛn minnu Mara, olu ye: ʃɛ, kami, tonkɔnɔ, jɛnɛntubanin; bawɔlɔ.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Sìbi olu ye : geseda, segereda, ciyan, sigilandla, kalakadla, sansaradla, bɔrɛdla, jiriʃi.

O tɛmɛnen kɔ numuyabaaraw bɛ Kɛ dugu in na. Numucɛw bɛ baara minnu Kɛ, olu ye: dabadla, jeledla, jalodla, murudla, zundla, marifa, tama, biɲɛn, kurun, ŋunan. Numumusow ta ye bɔgɔdaga, faka, dun, fɔɔɲɔn, ɲintin, tinto, bɛɛlɔ, lɛfɛ dlali ye

Dosonya bɛ yen wa donso-bolodon bɛ Kɛ yen.

Nin bɛɛ la, yen baaraw la fanba ye sɛnɛ de ye.

Dugu fὲɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ sìbikaw bolo kungofɛnw fàgali la olu ye : manabεlε, ntεfεrε, wɔlɔjuru, wɔlɔgεn, bese, waraminɛ-nɛgɛ, nkalaŋɛ, fɛlebɔ, basaminɛ-nɛgɛ, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o kɔnɔ, ʃiladɔn mana dali, buturu, kalanin, marfa.

Sokɔnɔfεnw minεni : ncɔlɔ ( ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲε), ka bagan masina Nεgεn ka Don a kεyɔrɔ la walima k’a Gεn ka Minε.

Лεlakegunyakow : ncankoroda, finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle.

Dugu yiriwaliko

Kokura nàlenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔsiimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikεmansin, moto, pɔnpekɔlɔn, kɔlɔn ŋana, sɛnɛkɛ-mansin, senfɛjuru, kumabaranin.

Baaɲumakεtɔn minnu ni dugu Delila ka baara Kε ɲɔgɔn fε olu ye; AADEC, AMFP, ADDA, UNICEF, World Education, Medecine for Mali, ASMAP? PAGE ЛƐTA, ADAC, COFESFA, ACOD ye.

Baaɲumakεtɔn minnu ni dugu bɛ ka baara Kε ɲɔgɔn fε bi, olu ye: Plan-Mali, TONUS, 3AG, PASECA-OSK, Clinique juridique dɛmɛso, GREF.

Nin baaɲumakɛtɔn ninnu Nàna sɛnɛko, jurudonni, kàlanko, kɛnɛyako, jiko ni kuranko, nakɔko de ka ma.

Dugu kàlanko

Kàlanko siratigɛ lakɔlikalanso 4 de bɛ Sìbi. U daminɛsanw Flɛ: 1945 sàn, 1996 sàn, 2002 sàn, 2004 sàn. Kàlanso ninnu ye forobata ye. Sàn 6kalan b'a la, sàn 9 kalan b'a la . Kɛnyɛreye kelen bɛ ye. O ye sàn 9kalan ye. Balikukalanso kelen fana bε yen min Dabɔra 2005 sàn. O ye dugu ta ye. Ka Fàra o kan, blonkɔnɔ-kalanso 3 bɛ yen. Madarasa 2 fana bɛ yen. Kelen ye dugu ta ye min Dabɔra 1973 sàn. Ale ye sàn 6kalan ye. Tɔ kelen ye kɛnyɛrɛye ye min Dabɔra 1990 sàn. Ale ye sàn 8kalan ye. Nin bɛɛ kɔ fɛ nkokalanso kelen bɛ yen min Dabɔra 2006 sàn. Kàlan min Donna Sìbi fɔlɔ o ye blonkɔnɔ-kalan ye nka bi lakɔlikalan de fanga ka bon kosεbε.

Lakɔlikalan sira fε duguden minnu Kεra jɔyɔrɔ-tigi ye olu ye :

- Ginba Kamara : Ale sìgiyɔrɔ ye Bamakɔ ye. A ka baara ye dɔggɔtɔrɔya ye.

- Fakuru Sinaba : Ale sigilen bε Kulukɔrɔ. A ka baara ye karamɔgɔya ye IPR sannakalanso la.Lakɔlikaramɔgɔ min ʃi ye sàn 32 ye.

- Malik Sagara : Ale bε Bamakɔ. A ka baaa ye bagandɔgɔtɔrɔya ye.

- Modibo Kumu Kulubali. Ale bɛ Bamakɔ. A ʃi ye sàn 62 ye. Kiritigɛla don.

Dugu batoko

Dugumɔgɔw bε diinε minnu na, olu ye silamεya ni kerecɛnya ye. Silammɛdiinε donbaa ye Karamɔgɔ Fofanaye. A dòn ni sisan cɛ ka ca sàn 150 ye. Jumamisiri 4 bɛ yen nin ka misiri gansan Kɛ 9 ye. Kercɛnya Donno Samiyɛl Kamara fɛ 1995 sàn. Egili fla bɛ yen.

Dugu dasiri ye miniɲan ni jinɛ ye. A tɛnɛw ye koorokaara, kaana, waraninkalan, waraba ani wulu ye.

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔ, laadalakow, tɔnɲɛnajɛw, seliw, sanyεlεmaw ani sankunbεn ye sìbikaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka o ɲɛnajɛ ninnu fɔlifɛnw ye nkɔnin, flen, gita, bàra ani dunun, bɔlɔn, dan, sinbi, kisa, daro ye. Nka ɲɛnajɛfɛn kɔrɔ dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ bɛlɛta, nparibɔ, fɛrɛn, juruden, nten, wali, ʃεnta ani kɔlɔci. Sìbikaw ka nin ɲɛnajɛ ninnu bɛ Kɛ fεrεba de la. Nin bεε kɔ fε farikoloɲεnεjε wεrεw bε yen i n’a fɔ sennantolatan, sennaboli ani nεgεsoboli.

Dugu kungoko

Sìbi kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( kɔ,dàla, fàla), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Dugu in na, dàla 2, kɔ 4 ani fàla 4ani de bε yen.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : salen, ntɛbɛnbaman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori, wondo.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama, ngùna, minkɔn, ntomi, wɔlɔ.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ, ntubanin, sɛgɛ.

Dugu in kungodaw tɔgɔ ye: tonbonin, danda, kɔnkɔrɔnin, dɛkɛdɛ, konjanbɛrɛ, fanfasari, kɔlɔni, bɛrɛla, bondankɔ, lɛmakɔlen, dà, tòro. Yen kùluw ye: telu, manawulenni, fadagɛ, kɔnkɔrɔnin,jinakɔlɔnnin.

Dugu kaburudoko

Kaburudo 8 de bɛ dugu in na. Dugu bònya ni kìnw caayali de Nàna ni kaburudo camanko ye. U bɛ dugu ni kɔrɔn, tlebin, kɛɲɛka, worodugu ani dugukɔnɔna na.

Dugu waatiko

Sìbi, tlema mana Bɔ yen, samiɲɛ de bɛ Nà n'o Bɔra yen kawulɛ bɛ Nà. O kɔ fɛ fonɛnɛ bɛ yen.Yen sanji hakɛ samiɲɛ kelen kɔnɔ o ye 1111 ye.Funteni hakɛ sannadan ye 36 ye nin ka nɛnɛ dugumadan Kɛ 24 ye.