Sàala

Dugu yɔrɔfɔli

Sàala ye dugu ye min bɛ Baninkɔ fɛ. A bɛ Kulukɔrɔ marabolo la. O màra in kɔnɔ, a bɛ Joyila kolomi de fɛ. A n’o kubedugu cɛ ye bam 60 ye. A bɛ gàlodugu min fɛ, o ye Bankɔ ye, a n’o cɛ ye bam 6 ye. N’i bɛ Bɔ Bamakɔ i bɛ forobasira 6nan Minɛ k’i Kunda Faana kan. N’i Sera yen, i bɛ Fara i kinin fɛ k’i Kunda Joyila kan min ni Faana cɛ janya ye bam 45 ye. I bɛ Bɔ Joyila ka Na Ŋolobugu, bam 40. N’i Sera yen, i bɛ Fara i numan fɛ ka banakɔsira Minɛ, bam 25. Sani i ka Se Bankɔ, i ni yen cɛ tɔ bɛ To bam 6 ye dɔrɔn i bɛ Sàala ye sira numankɛrɛ fɛ. I bɛ m 300 Bòli kà Dòn Sàala.

Dugu tɔgɔko

Fɔlɔ dugu in tɔgɔ tun ye Donw yen ka bi a Yɛlɛmana ka Kɛ Sàala ye. Dugu in Sigira Don Zantigi Danbɛlɛ fɛ min Bɔra Koloɲan ka Na. A ka baara tun ye sɛnɛ ye.

Dugu dugutigiya

Sàalakaw ka dugutigiya ye làadalata ye. A bɛ Danbɛlɛw dɔrɔn de ka bolo kan. Olu fɛ ye dugu tigiya bɛ Na fàya-kunda. Ni min ka Kɔrɔ fà tɔw bɛ ye, o de bɛ Sigi. Ni dugutigi Fatura, dugutigi kura bɛ Sigi kalo sàba o kɔ fɛ. Sàala dugutigi kɔrɔw tɔgɔ flɛ ninye : Bwajɛ Danbɛlɛ, Mɛnkɔrɔ Danbɛlɛ, Bùba Danbɛlɛ, Kɔɔcɛ Danbɛlɛ, Sàkaba Danbɛlɛ, Bakari Danbɛlɛ, Mɛn Danbɛlɛ, Bàla Danbɛlɛ, Sàka Danbɛlɛ. Mɔgɔ min bɛ dugu kun na bibi in na, o ye Yakuba Kɔrɔfa Danbɛlɛ ye. Sàala tun bɛ jàmanatigidugu fla ka màra kɔnɔ n’olu ye Togo ni Jukuna ye

Dugu bonya

Sàala ye kin kelen pe de ye. A sigikɛnɛ bon ya ye m 500 kɛrɛ naani 'kɔnɔ. Dugu in sìgiyɔrɔ kɔrɔw tɔgɔ flɛ : Donw, Sokuraba, Sokura, Bɛlɛkanso, Sàala.

Dugu siyako

Sàalakaw ye bamananw yen ka lamini mɔgɔw b’u Wele ko jùraw. Siya wɛrɛ tɛ Sàala. Yen jàmuw ye Danbɛlɛ ni Kɔnɛ ye nka furumusow jàmuw t’o la.

Dugu baarako

Baara caman bɛ Kɛ Sàala i n’a Fɔ sɛnɛ, baganmara, jàgo.

Forosɛnɛ : keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, kɔɔri.

Nakɔsɛnɛ : mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye.

Jàgo : sὲnεfεnw, fìnifeere, butigifeere.

Baganmara : misi, bà, saga, ʃε, kami, tonkɔnɔ, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Sàala olu ye : ŋununda, segereda, ciyan, sigilandla, kalakadla, sansaradla.

Nka nin bɛɛ la yen baara sinsinnenbɛ sɛnɛ kan kosɛbɛ.

Dugu fɛɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ dugudenw bolo kungokɔnɔw fàgali la olu ye : manabɛlɛ, ntɛfɛrɛ, wɔlɔjuru, wɔlɔgɛn, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o la, ʃiladɔn mana dali, buturu.

Sokɔnɔfɛnw minɛni : ncɔlɔ ( ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲɛ), ka bagan masina Nɛgɛn ka Don a kɛyɔrɔ la walima k’a Gɛn ka Minɛ.

Ɲɛlakegunyakow : ncankoroda, finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle, gɛnkurunin.

Dugu yiriwaliko

Kokura nalenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔʃimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikɛkɛmansin, kɛnɛyasow ani moto.

Baaɲumankɛtɔw min ni dugu bɛ baara la bi o ye Bɔrn Fɔndɛn ye. O min Nana saniya tiimɛni ka ma dugu in na.

Baaɲumakɛtɔn minnu ni dugu Delila ka baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ olu ye Bɔrn Fɔndɛn ni CMDT ye.

Dugu kàlanko

Kàlanko siratigɛ la madara de bɛ Sàala. Dugu ta don, kelen don wa san wɔɔrɔkalan don. O kɔ fɛ blonkɔnɔkalanso kelen bɛ yen ani balikukalanso kelen.

Nka madarasa de fanga ka Bon ni tɔw ye.

Dugu bàtoko

Diinɛ min bɛ Sàala, o ye silamɛya ye. Diinɛ in donbaa ye Sidiki Danbɛlɛ ye. Misiri kelen dɔrɔn de bɛ Sàala.

Dugu ɲɛnajɛko

Fɔli sugu minnu bɛ dugu 'kɔnɔ o dɔw Flɛ: Bari, jidunun, ntalen, kolonkolon, bala, boyi, kariɲan.O fɔliminɛn ninnu bɛ Tà ɲɛnajɛ minnu na olu ye seliw, furu gintanw, kamalenw ni sungurunw ka ʃufɛ-ɲɛnajɛw, denkundiw a n'o ɲɔgɔnnaw.

Farikolo-ɲεnajε sugu min fanga ka bòn Nɔ̀kɔlɔn 'kɔnɔ o ye ntolatan ye. Denmisɛnw ka ɲɛnajɛfɛn wɛrɛ minnu bɛ yen n'u fanga bɛ ka Dɔgɔya ka T'a fɛ olu ye fɛrɛnfunun, berefili, bolominɛ-tlon, bɛlɛta, inɛɛri, nten, tugu.

Dugu kungoko

Sàala kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( dàla, kɔ, jɛ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : manɔgɔ, npɔliyɔ, ssalen, ntɛbɛn, samu, kɔnkɔn, zeku, zàra, wulujɛga, bilinkitin, sajɛgɛ, nàna, baman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ.

Dugu in kungodaw tɔgɔ flɛ : dibi, màma, toni, dubala, jɛba.

Kùlu kelen min bɛ kungo in kɔnɔ, o ye kongoli ye.

Dugu kaburudoko

Kaburudo kelen dɔrɔ de bɛ Sàala. A bɛ dugu ni tilebin 'cɛ.

Dugu waatiko

Sàala, waatiwbɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni samiɲɛ ni tltma ye sanko siratigɛ la. U bɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni fonɛnɛ ni fùnteni ye waati kalaya siratigɛ la . Samiɲɛ ni tlema cɛ, kawulɛ de bɛ yen. O bɛ ɔkutɔburukalo ni desanburukalo cɛ.