Danadunŋuru

Dugu yɔrɔfɔli

Danadunŋuru ye dugu ye min bε Bɔndo galoda fε Koro kolomi na. A ni Koro cε ye bam 15 ye. A bε Mooti marabolo de fε. Danadunŋuru ni kɔrɔn cε Adunakanbe de bε ye. A n’o cε ye bam 4 ye. Tlebin fε Turu de bε yen, a n’o cε ye bam 8 ye. Kεɲεka fε Enε de bε ye, a n’o cε ye bam 6 ye. Worodugu fε o ye Lεrε ye, bam 3. Danadunŋuru ni duguba min ka Surun ɲɔgɔn na o ye Koro ye, bam 15.

Dugu tɔgɔko

Kabi Danadunŋuru tu Tigεra 1943 sàn, tɔgɔ in b’a la w’a ma deli ka Fàlen. Fεn mi ye dugu tɔgɔ sɔrɔcogo ye an ma kùnnafoni jɔnjɔn Sɔrɔ o kan fɔlɔ. Dugu in sigibaa ye Amakuru n’u Ko Anabanu Лangali ye. Ale de Bɔra Guru ka Nà donsoya siratigε la.

Dugu dugutigiya

Laadaladugutigi-ko de bε Danadunŋuru. Dugutigiya bε kìn kelen ka bolo kan w’a jamu kelen ka bolo kan. A bε Na kɔrɔya-kunda. Ni dugutigi-kɔrɔ Sara kura de bε Sigi o nɔ na kalo saba o kɔ fε. Yen dugutigi-kɔrɔw ye: Anabanu Лangali, Alε Лangali. Mɔgɔ min bε dugu kun na bi o ye Ogomire Bukari Лangali ye.

Dugu bònya

Danadunŋuru ye kìn 7 ye : Ɲangaliw ta, Togow ta, Pujugɔw ta, Tagajuw ta, Sagaraw ta, Gindow ta, Mɔsiw ta. Dugu in màa bε Taa 2060 la bi.

Dugu siyako

Siya minnu bɛ Danadunŋuru olu ye dɔgɔnɔw ni mɔsiw ye. Yen jamuw ye: Лangali, Togo, Say, Sagara, Pujugɔ, Dara, ɔngoyba, Gindo, Waju, ɔnrɔn, Duɲɔn, Tagaju, Sankara, Bεlεm, Dεn. U sinankunw ye Лangaliw ni Togow ; Pujugɔw, Gindow ani Sankaraw cε. Furusira bε bεε ni ɲɔgɔn cε dugu in na fɔ n’a Bɔra numuw ni jeliw la. Ka Fàra o kan furusira b’u nidugu wεrεw cε. Mɔsikan ni dɔgɔsɔ de bε Fɔ Danadunŋuru nka dɔgɔsɔ de fɔbaa ka ca.

Dugu baarako

Danadunŋurukaw fana bɛ sὲnɛ sɛbɛkɔrɔ Kɛ. Yen sεnεfεnw ye: keninke, kàba, saɲɔ, malo tiga, tiganinkuru, ɲimikala, gajaba, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kurubaga, dà, kɔɔri, fini, bεnε, dà. O tɛmɛnen kɔ, u bɛ jiriba dɔw fana Turu i n'a fɔ: mangoro, lenburu, buyagi, manje, ʃiniwajiri ani ntɔmɔnɔ.Yenkaw bɛ nafɛnsὲnɛ-nakɔninw fana Bɔ sɔn. O nakɔnin ninnu na u bɛ fòronto ni jaba, ɲugu, tamati, nkɔyɔ, salati, ʃù, pɔmitɛri, gan, kɔnkɔn, nanaye, melɔn ani sira Sὲnɛ yen. Sὲnɛ kɔ fɛ, u bɛ baganmara fana Kɛ. U ka bagan marataw ye misi, fàli, bà, saga, wùlu, sò ani jakuma ye. Kamanmafɛnw fana bε Mara yen i n'a fɔ: kami, ʃɛ,tonkɔnɔ ani jɛnɛntubannin. Danadunŋurukaw bɛ jago fana Kɛ ka Fàra nin bεε kan. U ka jago ye butigifɛnfeere, sὲnɛfɛnfeere, jiridenfeere ani baganjago ye. Danadunŋuru sugu ye ntεnε ye. Numuya bε Kε ye. Numumusow bε fiɲεndla ni bɔgɔdagadla Kε. Numucεw ta ye misidabadla, jeledla, dabanin-kurunindla ani kondla ye.

Bololabaara dɔw bɛ Kɛ danadunŋurukaw fɛ i n'a fɔ: ŋunanda, segereda, ciyan, sìgilandla, kalakadla, sansaradla, dabadla, murudla, bɔgɔdagadla ani sὲnɛkɛminɛ wɛrɛ. Donsoya bɛ Kɛ yen fana. Yen baaraw la fanba ye sεnε ye.

Dugu fὲɛrɛko

Danadunŋurukaw bɛ sògobaw Minɛ walima k'u Fàga. Olu fàgalanw ye: marafa, bese, sɔgɔlan, waraminɛ-nɛgɛ, nkalaɲɛ, fɛlɛbɔ, lɛjuru ni dɔw k'o ma ko fɛrɛn ni basaminɛ-nɛgε, jakumaminɛ-nɛgɛ, wosen ani wùlu ʃuli a sògo masina na. Yen, u bɛ kɔnɔw Minɛ walima k'u Fàga ni manabɛlɛ, ntɛfɛrɛ, wɔlɔjuru, gɛnni ni furabuluda ni samakaminɛ-fankan, a kɔnɔ masina nɛgɛni ni fεn wɛrɛ ye, ʃìladɔn mana dali ani jagi sirili kɔnɔ masina ɲɛ. U fana bɛ ncɔlɔw, jonbori, gɛnni ani koronni Kɛ k'u ka sokɔnɔ-baganw Minɛ.

Dugu yiriwaliko

Kokura nalenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔʃimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikɛkɛmansin, kɛnɛyasow ani moto, latigεdɔn, senfεjuru.

Baaɲumankɛtɔw minnu ni dugu bɛ baara la bi olu ye SEISEI, bεnε ni tigε baaɲumakε-tɔn, USAID ani Wrld Vision ye.

Baaɲumakɛtɔn min ni dugu Delila ka baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ o ye bεnε ni tigε baaɲumakε-tɔn ye.

Nin baaɲumakε-tɔnw nakunw flε nin ye :

- SEISEI de Nàna dugu saniyali fεεrεw blali sen kan de ka ma

- bεnε ni tigε baaɲumakε-tɔn Nàna o sεnεfεn ninnu sεnεkoɲuman baaraw yiriwali de ka ma

Dugu kàlanko

Danadunŋuru lakɔlikalan Dabɔra 1997 sàn. Yen lakɔli ye foroba ye. San 9 kalan don. A tlalen don fan fla ye: dugumakalan dakun fɔlɔ (1-6nan) ni dakun flanan (7nan-9nan).

Lakɔlikalan sira fε duguden minnu Kεra jɔyɔrɔ-tigi ye olu ye :

- Amagana Pujugɔ : Ale sìgiyɔrɔ ye Bamakɔ ye. A ka baara ye finitigiya ye. Jalabatigi dɔ don.

- Abraham Duyɔn :Ale sigilen bε Bamakɔ. Lakɔlikaramɔgɔ don Bamakɔ sannakalanso dɔ la.

- Malik Sagara : Ale bε Kati, duguma-kalanso karamɔgɔ dɔ don.

- Dɔrkas Togo: Ale sìgilen don Koro, ale fana lakɔlikaramɔ ye.

Dugu batoko

Diinεko siratigε la silamεya, kerecεnya ani laadalabato de bε Danadunŋuru. Jumamisiri kelen ni misiri gansa kelen bε yen. Silamεya Donna 1943 sàn.

Egilizi fla bε ye : katolikiw ta ni protεstanw ta. Kerecεnya Donna ye 1952 sàn.

O kɔ fε laadalabato bε Kε yen.

Dugu in dasiriw ye Agoro ni Yenren ye.

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔ, laadalakow, tɔnɲɛnajɛw, seliw, sanyεlεmaw ani sankunbεn ye Danadunŋurukaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka o ɲɛnajɛ ninnu fɔlifɛnw ye nkɔnin, flen, gita, bàra ani dunun ye. Nka ɲɛnajɛfɛn kɔrɔ dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ bɛlɛta, nparibɔ, fɛrɛn, juruden, nten, wali, ʃεnta ani kɔlɔci. Danadunŋurukaw ka nin ɲɛnajɛ ninnu bɛ Kɛ fεrεba n’o ye Tayi na gara ye. Nin bεε kɔ fε farikoloɲεnεjε wεrεw bε yen I n’a fɔ sennantolatan ni nεgεsoboli.

Dugu kungoko

Danadunŋuru kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( dàla), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Dugu in na, dàla saba de bε yen.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : salen, ntɛbɛnbaman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori, wondo.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama, ngùna, minkɔn.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ.

Dugu kaburudoko

Danadunŋuru kaburudo ye 2 ye: Silamεw ta, kerecεnw ta. U bε dugu ni worodugu cε.

Dugu waatiko

Danadunŋuru, waatiw bɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni samiɲɛ ni tlema ye sanko siratigɛ la. U bɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni fonɛnɛ ni fùnteni ye waati kalaya siratigɛ la. Funteni hakε ye 44 ye sànnadan na ni ka nεnε ta Kε 18 ye dugumadan na. Samiɲɛ ni tlema cɛ, kawulɛ de bɛ yen. O bɛ ɔkutɔburukalo ni desanburukalo cɛ.