Woronin

Dugu yɔrɔfɔli

Woronin Bɛ Baninkɔ fɛ. A Bɛ Jὲbɛn galoda la Joyla kolomi 'kɔnɔ. A ni Jὲbɛn kubedugu cɛ janya ye bam 8 ye ni k'a ni Joyla ta Kɛ bam 85 ye. A bɛ marabolo min na, o ye Kulukɔrɔ ye, a n'o cɛ bɛ Taa bam 173 la. A bɛ Mὲɛna kafoda la, a n'o cɛ ye bam 11 ye. Dugu laminidugu naani tɔgɔ Flɛ nin ye: kɔrɔn fɛ Sirimabugu Bɛ yen, bam 4. Tlebin fɛ Duguyana de Bɛ yen, bam 5; kɛɲɛka fɛ o Ye Jegela ye, bam 8, dugu min B'a ni worodugu 'cɛ, o ye Kwàzanna ye min n'a cɛ ye bam 3 ye. Woronin ni duguba min ka Sùrun ɲɔgɔn na o Ye Joyla ye.

Dugu tɔgɔko

Tɔgɔ wɛrɛ tɛ dugu in Woronin kɔ kabi a tu Tigɛra nin y'a sàn 250 ye. A sìgibaa ye Nɔnkoni Male ye min Bɔra Kamɔna ka Nà donsoya ni sὲnɛ kan ma. Min y'a tɔgɔ sɔrocogo ye, o na Kɛ kɔfɛko ye bari an ma kùnnafoni Sɔrɔ o kan fɔlɔ.

Dugu dugutigiya

Dugukolo-tigiko de bɛ Woronin. A bɛ kìn kelen ka bolo kan w'a bɛ jamu kelen ka bolo kan n'o ye Malew ye. Yen, dugutigiya bɛ Nà kɔrɔya-kunda de. Ni dugutigikɔrɔ Faatura, kura de bɛ Sìgi kalo 3 o kɔ fɛ. U ka dugutigikɔrɔ dɔw tɔgɔ flɛ: Nɔnkoni, Ncininncinin, Zan, Dubacɛ, Ncɔ, Ŋolo, Лanamacɛ, Dɔgɛ, Npyɛ, Bazan, Adama Danzɔn, Fàsun, Musa. Nin mɔgɔ tɛmɛnen bɛɛ tùn ye Male ye. Mɔgɔ min bɛ dugu kun na bi, o ye Sidiki Male ye. Dugu in tun bɛ jamanatigi-dugu min ka mara kɔnɔ, o ye Лɔfalenna ye.

Dugu bonya

Woronin mɔgɔ ye 200 ɲɔgɔn ye bi. A sìgikɛnɛ ye bam 0,5 ye kɛrɛ naani na. Kìn 1 dɔrɔn de don. Dugu b'a sìgiyɔrɔ 3nan na nin ye.

Dugu siyako

Siya minnu bɛ Woronin, olu ye bamanan, fla ani dɔgɔnɔ ye. Yen jamuw ye: Male,Tarawele, Togola, Sidibe, Ba, Sangarɛ, Tolo, Yalkoy. Dugu mɔgɔw sinankunw ye Tarawele, Jabaatɛ, Jakite. Furusira bɛ dugu mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ w'a bɛ dugu ni dugu wɛrɛ cɛ. Kan minnu bɛ Fɔ yen, olu ye bamanankan, flakan ani dɔgɔsɔ ye.

Dugu baarako

Sɛnɛ ye woroninkaw ka baara la kologirin dɔ ye. Ka Fàra o kan baganmara ni jàgo bɛ Kɛ yen.

Forosɛnɛ siratigɛ la, u bɛ fɛn minnu Sɛnɛ, olu ye: keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, kɔɔri.

Nakɔsɛnɛ: mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, gan, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye, ndeku.

Jàgo: sὲnεfεnw, fìnifeere, butigifeere, baganjago.

Baganmara : misi, bà, saga, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma.

U bɛ kamanmafɛn minnu Mara, olu ye: ʃɛ, kami, tonkɔnɔ, jɛnɛntubanin.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Woronin olu ye : ŋununda, segereda, ciyan, sigilandla, kalakadla, sansaradla, jurudendla, dɛbɛdla.

Nin bɛɛ la, yen baaraw la fanba ye sɛnɛ de ye.

Dugu fὲɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ woroninkaw bolo kungofɛnw fàgali la olu ye : manabεlε, ntεfεrε, wɔlɔjuru, wɔlɔgεn, bese, waraminɛ-nɛgɛ, nkalaŋɛ, fɛlebɔ, basaminɛ-nɛgɛ, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o kɔnɔ, ʃiladɔn mana dali, buturu.

Sokɔnɔfεnw minεni : ncɔlɔ ( ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲε), ka bagan masina Nεgεn ka Don a kεyɔrɔ la walima k’a Gεn ka Minε.

Лεlakegunyakow : ncankoroda, finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle.

Dugu yiriwaliko

Kokura nàlenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔsiimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikεmansin, moto, pɔnpekɔlɔn, kɔlɔn ŋana, sɛnɛkɛ-mansin.

Baaɲumakεtɔn minnu ni dugu Delila ka baara Kε ɲɔgɔn fε olu ye CMDT (senɛko); Silakari (kàlanko, nakɔko, ɲɔnsimansindili) ye.

Baaɲumakεtɔn minnu ni dugu bɛ baara Kε ɲɔgɔn fε bi, olu ye CMDT (senɛko); Silakari (kàlanko, nakɔko, ɲɔnsimansindili) ye.

Dugu kàlanko

Kàlanko siratigɛ la balikukalan Dabɔra 1974 sàn. Kàlanso 1 dòn wa dugu ta y'a y . Ka Fàra o kan, blonkɔnɔ-kalanso 1 bɛ yen min Daminɛna 2003 sàn. Kàlan min Donna Woronin fɔlɔ o ye balikukalan ye wa o de fanga ka bon kosεbε.

Lakɔlikalan sira fε duguden min Kεra jɔyɔrɔ-tigi ye o ye :Sunkalo Male : Ale sìgiyɔrɔ ye Buguni ye. A bɛ baara Kɛ kafojiginɛ na. A ʃi ye 50 ye.

Dugu batoko

Dugumɔgɔw bε diinε min na, o ye silamεya ye. Diinε in Donna Amadu Male fɛ 1987 sàn. Misiri 1 dɔrɔn de bɛ Woronin.

Ka Fàra o kan, laadalabato dɔ bɛ Kɛ yen min ye jinɛsɔn ye. A batoyɔrɔ ye dugugolola ye.

Dugu dasiri ye miniɲan ye nin k'a tɛnɛw Kɛ jàra, waraninkalan, ntekuba

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔ, laadalakow, tɔnɲɛnajɛw, seliw, sanyεlεmaw ani sankunbεn ye woroninkaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka o ɲɛnajɛ ninnu fɔlifɛnw ye nkɔnin, flen, gita, bàra ani dunun ye. Nka ɲɛnajɛfɛn kɔrɔ dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ bɛlɛta, nparibɔ, fɛrɛn, juruden, nten, wali, ʃεnta ani kɔlɔci. Woroninkaw ka nin ɲɛnajɛ ninnu bɛ Kɛ fεrεba de la. Nin bεε kɔ fε farikoloɲεnεjε wεrεw bε yen i n’a fɔ sennantolatan, sennaboli ani nεgεsoboli.

Dugu kungoko

Woronin kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( kɔ,dàla, fàla, jɛ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Dugu in na, dàla saba, kɔ kelen, fàla 1 ani jɛ 1 de bε yen.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : salen, ntɛbɛnbaman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori, wondo.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama, ngùna, minkɔn, ntomi, wɔlɔ; siri, wɔnflɔ, kunna; ɲama, donbo, goloba, dugura, kùnjɛ.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ, ntubanin, sɛgɛ; fɔnfɔnnin, sonsanin, nkɛlɛn, ntolo.

Dugu in kungodaw tɔgɔ ye: gɛbugu, gandorobugu, woroninkungo, dungolola, murama, bɛlɛba, farakana, bɛlɛnin.

Dugu in kungow la kùluw ye: dugugolola kùlu, bɛlɛba kùlu.