Kɛmɛni
Dugu yɔrɔfɔli
Kɛmɛni bɛ Segu marabolo 'kɔnɔ a ni min cɛ ye bam 105 ye. Blà y'a ka kubedugu ye kafoda ni kolomiko fla bɛɛ la. A n'o cɛ tɛ Tɛmɛ bam 25 kan o ni Sàn 'cɛ gudɔrɔnda la. Blà fana b'a masurunnaduguba jɔyɔrɔ la lamini na. Kɛmɛni yɛrɛ ye galoda ye. Galotigi minnu Fɔra ɲɔgɔn 'kɔ ka Nà olu ye Amadu Dawo ye, Gejuma Dawo ani Sanba Dawo, ale min bɛ galoda 'kùn na bì.
Dugu min bɛ Kɛmɛni ni kɔrɔn 'cɛ o ye Kanuwala ye. Sɔkɛ b'a ni tlebin 'cɛ. A ni kɛɲɛka cɛ la, dugu min bɛ yen o tɔgɔ ye ko Kocala. Duguwɔlɔ b'a ni worodugu 'cɛ.
Dugu tɔgɔko
Kɛmɛni ye 'dugu ye min tɔgɔ ye fla ye: Kɛmɛni walima Ntɔkan. Kɛmɛni y'a tɔgɔw la sɛbɛnta ye sɛbɛnfɛnw 'kɔnɔ. Ntɔkan min ye miɲankaw ka weeletɔgɔ y'a la o Sɔrɔla a sìgibaa tɔgɔ fɛ. O tɔgɔ ye Ntɔ ye ka sɔrɔ ka "kan" Fàra o kan n'u fla Nɔrɔla ka Kɛ Ntɔ + kan "Ntɔkan" ye min kɔrɔ ye ko Ntɔ ka so mamara la. Kanflafɔ ye yen tɔgɔflako sababu ye.
Dugu dugutigiya
Laadadugu bɛ Sìgi Kɛmɛni dugu 'kùn na. Nka faamadugu-tigiko fana bɛ yen ka bì ko kura taacogo Лɛnabɔ. Yen dugutigiya bɛ Yaala 'kìn ni 'ìn 'cɛ sa, nk'a bɛ Yaala jamu kelen dɔrɔn de nɔ fɛ kìnw na. O ye dawojamu dɔ ye min mɔgɔw ye dugu sìgibaa kɔlɛw ye. Dawolaka wɛrɛw bɛ yen minnu n'olu tɛ kelen ye fana. Nka dugu tu tigɛbaa kɔlɛ nin min sìgilen bɛ kìn o kìn na, ni dugu tìgiya da Sera o ma o bɛ Kɛ a ye. Kɛmɛni dugu tìgiya bɛ Se mɔgɔ ma kɔrɔyakùnda. Ni sàya fana tɛ fosi tɛ dugutigi Bɔ dugu 'kùn na. Ni dugutigi dɔ Bɔra yen, kura sìgili sirilen bɛ laada dɔ latlenni na ko Siresiri. Dugutigi kura sìgili dlonnen tɛ waati dàntigɛlen na.
Kɛmɛni tu tigɛbaa tɔgɔ ye ko Ntɔ Dawo. A ka baara tùn ye sɛnɛ ni donsoya ye. A Wulila ka Bɔ Waara ka Nà dugu in Sìgi.
Dugutigi min bɛ Kɛmɛni 'kùn na bì o ye Sanji Dawo ye. K'a da Minɛ o la ka Segin 'kɔ, dugutigi minnu Fɔra ɲɔgɔn 'kɔ ka Taa olu ye Baama Dawo, Yaa Tiganin Dawo, Susuro Dawo, Ŋolocɛ Dawo, Buguziye Dawo, Yaa Ŋolo Dawo.
Kɛmɛni ye jamanatigi-dugu kɔrɔ ye. Jamanatigi-dugu tùn dòn cogo min na, kὲlɛmasa-dugu fana tùn dòn ten. Cɛfarinw tùn ka ca a dugu la.
Dugu bònya
Kɛmɛni ye dugu belebele ye. Hali ka Dàn a kìn hakɛ ma, kìn 12, a ye galoduguya kisa bɛɛ Fa. A kìnw ye Dedela, Wɔɔla, Panpala, Siribala, Sobala, Kalɛgɛso, Zanbugu, Masanɛgɛla, Deela, Marikala, Kafɔnɔ ani Jelila.
Mɔgɔ min bɛ dugu la o bɛ 6000 Bɔ. Dugu yɛrɛ fɛnsɛ kɛnɛ 'kɔnɔ o ka bòn ni bam 2 koorikɔnɔ ye. Dugu b'a sìgiyɔrɔ min na bì o y'a sìgiyɔrɔ sabanan ye. A sìgiyɔrɔ kɔrɔ tɔw tomonw bɛ yen dafɛla la yen.
Dugu siyako
Kɛmɛni 'kɔnɔ, siya caman bɛ yen. Miɲanka, maraka, bamanan ani fula. Jamu minnu bɛ yen olu ye Dawo, Ture, Kulubali, Danbɛlɛ, Fofana, Лafo, Jaanɛ, Dunbiya ani Kobara ye. Sinankunya bɛ yen Danbɛlɛw ni Tarawelew 'cɛ. O tɛmɛnɛn 'kɔ, dugu yɛrɛ tɔgɔlasinankun-duguw bɛ yen i n'a fɔ Samabɔgɔ ani Wasaso ka Fàra ʃaanro kan.
Kɛmɛni denw bɛ Furu ɲɔgɔn ma fo n'a Bɔra dugu tu tigɛbaa kɔlɛw la, dawolakaw. Olu yɛrɛdama tɛ Furu ɲɔgɔn ma. Furusira bɛ Kɛmɛni ni a dafɛdugu dɔw 'cɛ i ko Duguwɔlɔ, Sɔkɛ, Kanuwala ani Somaso.
Kan minnu bɛ Fɔ Kɛmɛni olu ye mamara ni bamanankan ye. Komin gudɔrɔndaladugu dòn, bamanankan fɔli ye 'san Sɔrɔ mamara kan.
Dugu baarako
Kɛmɛnikaw ka baaraw la kologirinman ye sɛnɛ ye. O bɛ sɛnɛfɛn caman Sɛnɛ i n'a fɔ keninke, saɲɔ, kàba, malo, tiga, tiganinkuru, ɲimikala, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kurubaa, bɛnɛ, dà ani kɔɔri.
Yenkaw bɛ nakɔbaara fana Kɛ. U ka nakɔjiriw ye mangoro, buyagi, manje, ntɔmɔnɔ. Nakɔlafɛn minnu bɛ Kɛ u ka nakɔw la olu ye fòronto, jaba, tamati, nkɔyɔ, salati, ʃù, gan, kɔnkɔn, nanaye ani melɔn.
Baganko bɛ Kɛmɛni. Bagan sugu minnu bɛ yenkaw 'bolo mara la olu ye misi, saga, bà, fàli, wùlu, sò, jakuma, sonsan ani lὲ ye. Kamanmafɛnko sira fɛ, kɛmɛnika bɛ ʃɛ, kami, tonkɔnɔ ani jὲnɛntubannin Mara.
Mɔni bɛ kɛmɛnika ka baara la. Yen, laadalamɔni de bɛ Kɛ. Yen mɔnikɛminɛnw ye doolen, jɔ, ʃu, nkanwo, tigitiginin ni dɔw ko a ma ko sansanranin, balanjɔ ani gangali.
Jago bɛ Kɛmɛni. Butigifeere, sɛnɛfɛnfeere, jiridenfeere, ʃɛfeere ani baganjago ye jago kɛta fànba ye yen. Sugu bɛ dugu la min bɛ Jɔ tarata. Komin Yankaso fana sugudonya ye tarata ye, yen sugu bɛ Kɛmɛni jama Sama.
Motodla ni nɛgɛsodla ani kalali ninnu bɛ Kɛ yen. Donsoya bɛ Kɛ dugu la fo donso-bolodon bɛ Kɛ yen.
Dugu yiriwaliko
Kɛmɛni bɛ yiriwa sira kan. Fɛn dama-dama bɛ Ye a dugu la minnu bɛ yɛlɛma dònni dugu 'kɔnɔ o Sɛmɛntiya. O ko kuraw dɔw ye ɲɔʃimansin ye, pɔnpekɔlɔn, worobinɛ, jabaranin, kɔɔrisugu, mɔbili, moto, kalalimansin, kɛnɛyaso ani latigɛlanw.
Dugunin baɲuman-kɛtɔn dɔw bolo bɛ ɲɔgɔn 'bolo i ko Alphalog, EPC, Mutuel de la santé, Coopération Luxambourgeoise ani PACR. Alphalog ka baara ye saniya sabatili ye ni ɲamanladon ye. EPC ɲɛsinnen bɛ jurumisɛnninkow ma.
Dugu kàlanko
Kàlanko la Kɛmɛni ma To 'kɔ. Lakɔlikalan ni madarasa ka Fàra siginikalan ni balikulan kan, nin bɛɛ ye ɲɔgɔn Sɔrɔ dugu 'kɔnɔ yen. Lakɔli-kalanso kelen min bɛ yen o ye forobata ye min Dabɔra 1962 sàn na. O kàlan b'a Tà sàn fɔlɔ la fo sàn 9. Madarasaso kelen min bɛ ye o ye sànwɔɔrɔ-kalan ye. Siginikalan ni balikulan bɛɛ ye kàlanso kelen-kelen ye. Denmarayɔrɔ kelen bɛ yen min daminɛ ni sisan cɛ bɛ sàn 4 Bɔ. Kàlan min fanga ka bòn ni dugu kàlan tɔw ye o ye lakɔlikalan ye, o min fana ye dugu kàlan nàlen fɔlɔ ye.
Dugu batoko
Kɛmɛni kɔnɔdiinɛ ye fla ye: silamɛya ani kerencɛnya. Bato wɛrɛw bɛ Kɛ yen i n'a fɔ sɔnnifɛnw batoli. Silamɛya 'tɔgɔ la, misiri 3 bɛ yen. Eglizi kelen bɛ kerecɛnw 'bolo yen.
Tɛnɛmako dɔw bɛ kɛmɛnika la. Dugu tɛnɛ dɔ ye numu sìgili ye yen 'kɔnɔ. Fini fana sɛnɛli ye yenka tɛnɛ dɔ ye. Dugu dasiri ye bakɔrɔn dɔ ye.
Dugu ɲεnajεko
Kɛmɛnika ka ɲɛnajɛlako ka ca. Yenkaw bɛ gintan Kɛ ko minnu na olu dɔw ye seliw, kɔɲɔw, sanyɛlɛmaw, denkundiw, tɔnɲɛnajɛw ani faamakunbɛnw. U bɛ fɔliminɛn minnu Tà o ɲɛnajɛw la olu ye bala, nkɔnin, ɲɔgɔfɔli, bɔnfɔli, ntamanninw, gita, jidunun, cicaara (mamara), walima jenbe.
Farikolo-ɲɛnajɛ minnu ye ka telin dugu 'kɔnɔ olu ye ntolatan, nɛgɛsoboli walima sènnaboli ye. Denmisɛnninw ka yɛrɛ-ɲɛnajɛfɛn dɔ bɛ yen ko nfuu n'a bɛ Fɔ a ma yɔrɔ dow la ko fɛrɛn. Kɛmɛni ɲɛnajɛ fànba bɛ Kɛ u ka dugu fὲrɛ la.
Dugu kungoko
Kungoda sàba ɲɔgɔn bɛ Kɛmɛni kungo la: Zanbugu jɛ, Kanuwala jɛ ani Лaanasige. Fɛn caman bɛ a kungodaw 'kɔnɔ i n'a fɔ jiboli-yɔrɔw n'u kɔnɔfɛnw, jiribaw, kungosogow ani kùlu kelen n'o bɛ Weele ko Sɔkɛ Sɔkɛ kùlu.
Jiboliyɔrɔ minnu bɛ yen olu ye kɔ kelen, dàla 5, fàla 1 ani jɛ 2. Kaanaw ni koorow ani koorokaara bɔlen 'kɔ yen, jɛgɛ sugu caman bɛ Sɔrɔ a jisigi-yɔrɔ ninnu na: manɔgɔ, npɔliyɔ, saalen, ntɛbɛn, samu, kɔnkɔn, zeku, zara, wùlujɛgɛ, nàna, baman, ntigin, bilinkìtin, dodò, talaka ani nfanan.
Jiriba minnu bɛ a kungow la o dɔw ye jala, banan, sanan, genun, nkaba, npeku, dingɛ, gele, nsira, bumu, ʃì, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba ani zɛrɛninjɛ.
Kungosogo sugu caman fana bɛ Sɔrɔ yen donsow fɛ i n'a fɔ bàla, nkolonin, warablen, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorongo, duga, kungo kami, wɔlɔ, bunun, tentannin, baninkɔnɔ ani tonkanjɔ.
Dugu waatiko
Sàn 'kɔnɔ, waati ye yɛlɛmako fla ye nɛɛmako siratigɛ la. O ye samiɲɛ ni tlema fɔli ye ɲɔgɔn 'kɔ. Nka furancɛ fitinin dɔ Nà samiɲɛ bantuma ni tlema dabɔtuma 'cɛ ko kawulɛ.
Waati kalaya siratigɛ la, waati fla fana bɛ Fɔ ɲɔgɔn 'kɔ. O ye funteni ni fonɛnɛ ye. Funteni bɔlenba tɛ Tɛmɛ 40 hakɛ kan. Nɛnɛ juguyalenba fana tɛ 20 Kɔsago.
Dugu kaburudoko
Kaburudo?
Kɛmɛni kaburudo bɛɛ lajɛlen ye duuru ye. U ka kaburudo cayali sababu Bɔra kìnw yɔrɔ janyali la ɲɔgɔn na. A kaburudo tla bɛɛ bɛ a kìn ni banin 'cɛ walima o ni baba 'cɛ.
Dugu kabakoma-yɔrɔko
Flɛlikɛyɔrɔ ɲɛnama kelen bɛ Kɛmɛni min bɛ Weele ko Kasige. Dnanw ni dugulenw bɛ To ka T'u ɲɛ Da o kan sɔn. Kɛmɛni tomon kɔrɔw fana ye mɔgɔ dɔw ka yɔrɔlajɛtaw ye.
Blàdon : 2016-01-20 Yɛlɛmako laban : 2016-10-25
