Kwàzanna - Fàkan

Kwàzana

Dugu yɔrɔfɔli

Kwàzana Ye Baninkɔ dugu dɔ ye min Bɛ Jὲbɛn galoda fɛ Joyla kolomi na. A ni Jὲbɛn kubedugu cɛ jànya ye bam 7 ye ni k'a ni Joyla ta Kɛ bam 115 ye. A Bɛ marabolo min na, o ye Kulukɔrɔ ye, a n'o cɛ bɛ Taa bam 242 la. A Bɛ Mὲɛna kafoda la a ni min cɛ ye bam 10 ɲɔgɔn ye. Dugu laminidugu naani tɔgɔ Flɛ nin ye: kɔrɔn fɛ Sirimabugu ni Jàratubugu Bɛ yen ni bam 5 ye. Dugu ni tlebin 'cɛ, Duguyana de Bɛ yen, bam 5. Dugu kɛɲɛkayanfan fɛ, Woronin Bɛ yen ni bam 2 ye. Dugu min Bɛ dugu ni worodugu 'cɛ o ye Jɔnɔgɔ ye min n'a cɛ Ye bam 3 ye. Kwàzana ni duguba minnu ka Surun ɲɔgɔn na olu Ye Joyla ni Faana ye.

Dugu tɔgɔko

Kwàzanna tu tigɛli bɛ taa sàn 201 ɲɔgɔn na. Kabi dugu in Sìgira a tɔgɔ ye kelen ye. A sìgibaa ye Kwàzan ye min Bɔra Mande ka Nà sὲnɛ siratigɛ la. Fɛn min y'a tɔgɔ sɔrocogo ye, an bɛ Nà dɔɔnin Лɛfɔ o kan. Dugu tɔgɔ Sɔrɔla a sìgibaa tɔgɔ fɛ ko Kwàzan. O tɔgɔ in fɔli de Nàna ni Kwàzanna ye.

Dugu dugutigiya

Laadala-dugutigiko de bɛ Kwàzanna. A bɛ kìn kelen ka bolo kan w'a bɛ jamu kelen ka bolo kan n'o ye Tarawelew ye. Yen, dugutigiya bɛ Nà kɔrɔya-kunda de. Ni dugutigikɔrɔ Faatura, kura de bɛ Sìgi kalo 3 o kɔ fɛ. U ka dugutigikɔrɔ dɔw tɔgɔ flɛ: Kwazan, Nanamacɛ, Sìribacɛ, Kɛɛma, Cɛwari, Dɔcɛ, Baajan, Лankɔrɔ, Baablen, Musa, Yusu. Nin mɔgɔ tɛmɛnen bɛɛ tùn ye Tarawele ye. Màa min bɛ dugu kun na bi, o ye Nuhum Tarawele ye. Dugu in tun bɛ jamanatigi-dugu min ka mara kɔnɔ, o ye Лɔfalenna ye.

Dugu bonya

Kwàzanna mɔgɔ bɛ 1000 Bɔ bi. A sìgikɛnɛ ye bam 1 ye kɛrɛ naani na. Kìn 3 de bɛ yen. Dugu b'a sìgiyɔrɔ flanan na nin ye: Dugutigila ni a sìgilen bɛ yɔrɔ min na sisan.

Dugu siyako

Siya min bɛ Kwàzanna, o ye bamanan ye. Yen jamuw ye: Tarawele, Mariko, Kulubali. Dugu mɔgɔw sinankunw ye Kulubali, Jàra, Togola, Kɔnɛ, Jabaatɛ, Jalo. Furusira bɛ dugu mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ w'a bɛ dugu ni dugu wɛrɛ cɛ. Kan min bɛ Fɔ yen, o ye bamanankan ye.

Dugu baarako

Sɛnɛ ye kwàzannakaw ka baara la kologirin dɔ ye. Ka Fàra o kan baganmara ni jàgo bɛ Kɛ yen.

Forosɛnɛ siratigɛ la, u bɛ fɛn minnu Sɛnɛ, olu ye: keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, kɔɔri.

Nakɔsɛnɛ: mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye.

Jàgo: sὲnεfεnw, fìnifeere, butigifeere, baganjago.

Baganmara : misi, bà, saga, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma.

U bɛ kamanmafɛn minnu Mara, olu ye: ʃɛ, kami, tonkɔnɔ, jɛnɛntubanin.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Kwàzanna olu ye : ŋununda, segereda, ciyan, sigilandla, kalakadla, sansaradla.

O tɛmɛnen kɔ numuyabaaraw bɛ Kɛ dugu in na. Numucɛw bɛ baara minnu Kɛ, olu ye: dabadla, jeledla, jalodla, murudla, zundla.

Dosonya bɛ yen wa donso-bolodon bɛ Kɛ yen.

Nin bɛɛ la, yen baaraw la fanba ye sɛnɛ de ye.

Dugu fὲɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ kwàzannakaw bolo kungofɛnw fàgali la olu ye : manabεlε, ntεfεrε, wɔlɔjuru, wɔlɔgεn, bese, waraminɛ-nɛgɛ, nkalaŋɛ, fɛlebɔ, basaminɛ-nɛgɛ, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o kɔnɔ, ʃiladɔn mana dali, buturu.

Sokɔnɔfεnw minεni : ncɔlɔ ( ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲε), ka bagan masina Nεgεn ka Don a kεyɔrɔ la walima k’a Gεn ka Minε.

Лεlakegunyakow : ncankoroda, finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle.

Dugu yiriwaliko

Kokura nàlenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔsiimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikεmansin, moto, pɔnpekɔlɔn, kɔlɔn ŋana, sɛnɛkɛ-mansin.

Baaɲumakεtɔn min ni dugu Delila ka baara Kε ɲɔgɔn fε o ye ACODEP ye. Ale de Nàna ka jurudon, balikukalanko ani baganbalo ka ma.

Dugu kàlanko

Kàlanko siratigɛ lakɔlikalan Dabɔra Kwàzanna 2004 sàn. Kàlanso fla dòn wa forobata y'u ye. Sàn 9 kalan don .Balikukalanso kelen fana bε yen min Dabɔra 1980 sàn. Ka Fàra o kan, blonkɔnɔ-kalanso fla bɛ yen minnu daminɛ ni sisan cɛ ye sàn 80 ye. Kàlan min Donna Kwàzanna fɔlɔ o ye blonkɔnɔ-kalan ye nka bi lakɔlikalan de fanga ka bon kosεbε.

Lakɔlikalan sira fε duguden minnu Kεra jɔyɔrɔ-tigi ye olu ye :

- Laminini Mariko : Ale sìgiyɔrɔ ye Kucala ye. A ka baara ye pokisiya ye. A ʃi ye 48 ye.

- Umar Tarawele : Ale sigilen bε Лɔnɔ. Lakɔlikaramɔgɔ min ʃi ye sàn 32 ye.

- Malik Sagara : Ale bε Bamakɔ. A ʃi ye 32 ye. A ka baara ye dɔgɔtɔrɔya ye

Dugumɔgɔw bε diinε min na, o ye silamεya ye. Diinε in donbaa ye Idrisa Tarawele ye. A Nàna ni diinɛ in ye ɲina y'a sàn 40 ye. Misiri 2 de bɛ Kwàzanna.

Ka Fàra o kan, laadalabato dɔ bɛ Kɛ ye min ye fara ye. Ale batoyɔrɔ ye faraso ye.

Dugu dasiri ye miniɲan ye.

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔ, laadalakow, tɔnɲɛnajɛw, seliw, sanyεlεmaw ani sankunbεn ye kwàzannakaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka o ɲɛnajɛ ninnu fɔlifɛnw ye nkɔnin, flen, gita, bàra ani dunun ye. Nka ɲɛnajɛfɛn kɔrɔ dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ bɛlɛta, nparibɔ, fɛrɛn, juruden, nten, wali, ʃεnta ani kɔlɔci. Kwàzannakaw ka nin ɲɛnajɛ ninnu bɛ Kɛ fεrεba de la. Nin bεε kɔ fε farikoloɲεnεjε wεrεw bε yen i n’a fɔ sennantolatan, sennaboli ani nεgεsoboli.

Dugu kungoko

Kwàzanna kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( kɔ,dàla, fàla, jɛ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Dugu in na, dàla saba, kɔ kelen, fàla 2 ani jɛ 1 de bε yen.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : salen, ntɛbɛnbaman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori, wondo.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama, ngùna, minkɔn, ntomi, wɔlɔ.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ, ntubanin, sɛgɛ.

Dugu in kungodaw tɔgɔ ye: ciyansorola, jɛnin, nagyew, nkalamatu, lɛkɔnɔ.

Dugu kaburudoko

Kaburudo 4 de bɛ dugu in na. Dugutigiw ta, musokɔnɔmaw ta, denmisɛnninw ta ani jotigiw n'u musow ta. Kaburudo ninnu bɛ dugu ni banin, baba ani tlebin cɛ.