Dɔnniya fòrobayali tàko 26nan: kɛnɛfɛtaa somaasama sɔ̀rɔlenw (yeko 5)

Dɔnniya fòrobayali

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 26nan

Sannadɔn : kɛnɛfɛtaa somaasama/sugumɔ sɔ̀rɔlenw (yeko 5)

1. Dɔnniya ni fὲɛrɛ jùrulacaw poyili kɛnɛfɛtaa ‘sababu la

Kà kɛnɛfɛtaa To wàrali la kà T’a fɛ, a tnɔ̀w fana bɛ Wàra o cogo la kà Taa ;
Dɔnniyabolo caman b’a la kà Sinti kàlansenw ye minnu y’u dànmanaca ye : sannabangudɔn bɛ yèn bì, sannakolodɔn, kɔkannimadɔn, kɛnɛfɛtaa ;
Dɔnniya bolofara fɛn o fɛn bɛ Poyi kɛnɛfɛtaa jùru la, o bɛɛ fὲɛrɛlatɛmɛsiraw fana bɛ Bange. Mɔ̀gɔ dɔw ka ca kɛta bɛ Bὲn o fὲrɛlakow ma : sannabangundɔnna, sannakolodɔnna, kɔkannimadɔnna, kɛnɛfɛtaala,
Лininibonw bɛ kà Poyi yɔrɔ bɛɛ kɛnɛfɛtaa làbɛnw ɲɛtigɛli ‘kan ma ;
Kanadajamana kan, mɔ̀gɔtabaara 22 000 ‘ɲɔgɔn Poyira kɛnɛfɛtaa ‘jùru la ;

2. Dɔnniya nège n’a dannaya sankɔrɔtali kɛnɛfɛtaa ‘sababu la

Kɛnɛfɛtaa sugumɔ yelenw mànkutu fɛ, denmisɛnw b’a la kà dɔnniya nège Mìnɛ bì kosɛbɛ ;
Mɔ̀gɔw b’a la kà dannaya Tà k’a Da dɔnniya kan bì-bi in na bàri u bɛ k’a nɔ̀ ye ko caman na ;
Mɔ̀gɔw b’a la kà miirishu (jinɛko, kùnnafɛnko, subagaya,…) Blà ko caman làkali la kà ɲìninkali Kɛ kow ‘sababu jɔnjɔn kan dɔnniya sira fɛ ;
Jyɛnmɔgɔ fànba ɲɛ Yὲlɛnna kalo nɔɔrɔminɛ ni tlè nɔɔrɔminɛ fàamuya ɲumanw na ;
Sὲnɛkɛlaw Bɔra sanjikaraba nù ma Ala ni kɛnɛfɛtaa Ye min sababu ye ;
Jyɛnmɔgɔ fànba b’i ka tlèkɔnɔbaara Sìri waati cogoya kùnnafoni dilen na rajow fɛ walasa i kana Taa Bàla sanji walima nɛnɛ cὲ jugu la k’i taakun Cyɛn ;
Mɔ̀gɔ fànba b’a Dɔn bì ko gèjiyɛlɛn ni gèjijigin sababu ye kalo ni dùgukolo ka ɲɔgɔnsama ye.

3. Gafew bɔli kɛnɛfɛtaa wàabɔkanw kan

Kɛnɛfɛtaa sugumɔ dɔ ye gafew bɔli ye a fàamuya sɔ̀rɔlenw kan ;
O la, i bɛ gafe sugu caman Ye dakun caman kan minnu tùn tɛ Ye sàni kɛnɛfɛtaa ka ko kura dɔw wàa Bɔ ;
I bɛ gafew sɛbɛnnen Ye sannabangudɔn kan, kɔkannimadɔn kan, kɔkansannakolodɔn kan, kɛnɛfɛtaa làkaliw kan, bonkurunw kan, bololamantonw fàamuya kan, dòolo wɛrɛw kan, shànw kan…

4. Dodaɲɛ kura fɔlenw kùnɲɔgɔnw dili fransɛkan na

bonkurun = fusée
dɔnniya = sciences
gèji = océan
gèjijigin = basse marée
gèjiyɛlɛn = haute marée
kɔkannimadɔn = exoplanétologie
kɔkannimadɔnna = exoplanétologue
kɛnɛfɛtaa = exploration spatiale
kɛnɛfɛtaala = astronaute, cosmonaute, spationaute
miirishu = illusion
mɔ̀gɔtabaara = emploi
nɔɔrɔminɛ = éclipse
ɲininibon = laboratoire
sanjikaraba = pluie forcée
sannabangudɔn= astrophysique
sannabangundɔnna = astrophysicien
sannakolodɔn = planétologie
sannakolodɔnna = planétologue
wàabɔkan = récit d’exploration
shàn = galaxie