Ntɔso

Dugu yɔrɔfɔli

Ntɔso bɛ Molobala galoda fɛ, o min bɛ Sikaso marabolo ni Kucala kolomi na. Ntɔso ni Molobala cɛ tɛTɛmɛ bamɛtɛrɛ 10 ɲɔgɔn kan. A ni Kucala ta ye 35 ye. Ntɔso tɛ gudɔrɔndala-dugu ye, o sababu kosɔn a lasɔrɔli ka gɛlɛn dɔɔnin. Nka a nɔgɔya sira ye i ka Bɔ Molobala fɛ ka Tɛmɛ Susula ninka sɔrɔ k'i Kùnd'a kan. Ntɔso ni Farawula, Susula ani Sogo de bɛ dàncɛ Bɔ.

Dugutɔgɔko

Ntɔso tu tigɛbaa tɔgɔ tùn ye Màsa Tarawele ye. Donsoya de y'a Sama ka Bɔ Maade kaaba ninka Nà n'a ye yen. Nka miɲankala laada la, tɔgɔ kɛrɛnkɛrɛnnen dɔw bɛ yen k'aTà den fɔlɔ la fo ka Taa Se den tannan ma. O den bɛɛ kelen-kelen n'a tɔgɔ dòn. Màsa ta Bɛnna "Dɔ" ma, o y'a To a tùn bɛ Weele "Màsa ni Dɔ" bɛɛ la. Nk'a waati laadalako fanga bònya kosɔn, "Dɔ" fɔli ye "Masa" fɔli Tunun. O de la, Dɔ ka sìgiyɔrɔ in tɔgɔ Dara a yɛrɛla ko "Dɔkan" mamara la. O kɔrɔ ye "Dɔ ka so" ye. Nka an bɛ bì min na, dɔw bɛ "Dɔ" in Fɔ ka Kɛ "Ntɔ" ye, nka a ka c'a la olu ye bamanankanfɔlaw ye. N'o tɛ halibì a bɛ Weele "Dɔkan" na miɲankaw fɛ.

Dugu dugutigiya

Ntɔso fana tùn ye Molobala màsakɛw ka dugu marata dɔ ye lawale la. Nka a bɛ ka Mara dugutigiw fɛ i n'a fɔ dugu dɔw. Nka o dugutigiya min b'u fɛ yen o ye laadalata ye. Sugandili t'u ka dugutigiya la, wa a nacogo ye kɔrɔya-kunda ye. Ntɔso dugutigiya tɛ Bɔ kìn dɔ la ka Taa dɔ wɛrɛ la fyew. A Sinsinna kìn min na kabini lawale la a tolen bɛ o de 'bolo hali bì. Umaru Tarawele de ye yen dugutigi ye an bɛ don min na (2015).

Dugu bònya

Ntɔso bɛɛ ye kìn kelen ye. A bɛ Fɔ a ma Dɔkan walima Ntɔso. Ntɔso mɔgɔ hakɛ bɛ Taa 2003 ɲɔgɔn na. A fɛnsɛ tɛ bɛrɛ ye. Ntɔso sìgili ni bì (2015) 'cɛ, a ma b'a sìgiyɔyɔ la. O kɔrɔ ye kotomon kɔrɔ tɛ yen.

Dugu siyako

Miɲankaw, fulaw, kɔrɔbɔrɔw, mɔsiw, bamananw, jɔnkaw ani Senufow de bɛ Ntɔso. U jàmuw ye Danbɛlɛ, Kulubali, Sanɔgo, Tarawele, Sanna, Bɛrte, Goyita ani Jòone ye. Kan naani bɛ Fɔ u fɛ yen I ko bamanankan, mɔsikan, mamara, ani kɔrɔbɔrɔkan. Nka mamara fɔbaa ka ca n'a tɔ bɛɛ ye minkɛ, o y’ukaforobakan ye.

Dugu baarako

Ntɔsokaw ye sɛnɛkɛlaw ye. U bɛ Saɲɔ, keninke, kàba, kɔɔri, tiga, tiganinkuru, ʃɔ, tiga, fini, malo, mangoro, lenburuba, lenburukumunin, sɔmɔ, bɛnɛ, tubabunkɔyɔ, tamati, fòronto ani ʃù Sɛnɛ.

U ka Daaba ni kamanmafɛn marataw ye misi, saga, bà, fàli, wùlu, sò, kami, ʃɛanitonkɔnɔ ye

Caŋlɔhɔ, similohoo, loʃuguŋɔ, nafenama, kaʃiɲɔhɔ, wɛrɛgɛlɔhɔ, triyelɔhɔ, fɛrɛwii, namalɔhɔ, kadinɲiizɔgɔ, logohɔ, kamadurugo, nacunwakoro, faayilɔhɔ, nuwege, wegeyelɔhɔ, tinpeeɲiiʃɔrɔ, dufaragaanigoro, ninnubɛɛ ye ntɔsokaw ka laadala mɔni-kɛyɔrɔw ye. U ka mɔnikɛminɛw ye flenw ani jɔw ye. U bɛ jago misɛnninw fana Kɛ ka geseda ni donsoya, jiriʃi, jurufugan fìnisɔgɔ Fàra o kan.

Dugu yiriwaliko

Lakɔliso, musojigin-so, ɲɔsimansinw, pɔnpekɔlɔnw, jabaraninw, kɔɔrisuguw, motow, kɔlɔnŋana, kalalikɛ-mansinw, ani sɛnɛkɛmansinw b'u 'bolo ko kurako siratigɛ la.

Baɲuman-kɛtɔn damadɔ, I n'a fɔ PGR, PACR, AVRDC, CRECOM CMDT, PGT ani AMDD ye bolodi-ɲɔgɔnmaw Kɛ Ntɔso ka ɲɛtaa kama. Wa nin tɔn ninnu ka yiriwa fànba tùn bɛ sɛnɛ yiriwali ni sɛnɛfɛnw ladonko-ɲuman ni sumanw bayɛlɛmani de kan.

Dugu kàlanko

Balikukalan bɛ Ntɔso kabini 1998 sàn. Lakɔlikalan duguma-dakun fàn fɔlɔ kàlanso fana bɛ yen. Forobata dòn ,wa sàn wɔɔrɔ kalanw de bɛ Kɛ a 'kɔnɔ. U ka lakɔlikalan dabɔ ni sisan cɛ bɛ sàn 45 ɲɔgɔn Bɔ bì (2015).

Dugu batoko.

Silamɛya misiri fla bɛ Ntɔso. Sidiki Tarawele de Nàna ni silamɛdiinɛ ye 1956 waatiw la. Kerecɛnya b'ufɛ yen. O fana nali Zanbɔsko Danbɛlɛ fɛ o ni sisan cɛ bɛ Taa sàn 35 ɲɔgɔn na. An bɛ bì min na, laadala-bato lakodɔnnen tɛ Ntɔso.

Dugu ɲεnajεko

Seliw, sanyɛlɛmaw, bamanan-sangaw, denkundiw ani kɔɲɔw ye ntɔsokaw ka ɲεnajεlakow ye. U ka fɔlifɛnfɔtaw ye bala, bàra, bɔnɔ, ntama, cacaara, jenbe ani dunun ye.