Masalasɛbɛn
Masalasɛbɛn bɛ Fɔ faamuya sugu bɛɛ ma, n'a y'a Sɔ̀rɔ k'o faamuya Sɛbɛnna ka Kɛ 'kàlanfɛn ye. A dakun in yɛrɛ baarabaa dɔw Ko a ma ko faamuya. A faamuya waleyabolo ka ca. Poyiw y'a dɔ ye. Mɔ̀gɔ dɔw ka baara ye ka poyi dumanw Labɛn ka Bɛn ko dɔ ma. Masalasɛbɛn bɛ Waleya cogoya caman wɛrɛ la i n'a fɔ̀ ɲɔ̀gɔlɔn, zana, dɔ̀nkili, baabu ani ziirinw. Ntɛn-ntɛn fana 'sèn b'a waleyabolow la. Dɔnkili min bɛ Da fɔliw 'sèn 'kɔrɔ olu bɛɛ ye masalasɛbɛn waleyabolo dɔw ye.
Masaladɔn
Masaladɔn ye kuma jagodon-cogo minnu bɛ Sɔ̀rɔ masalasɛbɛnw 'kɔnɔ.
Poyi
Poyi ye hakilina fɔli ye k'a Majago ni kuma dyalanw ni kumasen kùnkurunninw ye ka Sìgi 'ɲɔ̀gɔn 'kɔ ka Jigin. Mɔ̀gɔ dɔw yɛrɛ ɲùman na, poyi ye hakilina dili ye ni jago ye. Poyiw dɔw ka farin, kὲlɛjeli-poyiw, dɔw ka nɔ̀gɔ, kanuyapoyiw. Poyisɛbɛnna ŋana dɔw bɛ bamanankan na i n'a fɔ Mamadu Dukure, Abdulay Bari, Mamadu Laminn Kanute, Amadu Tanba Dunbiya, Drisa Jakite. O mɔgɔ ninnu caman ka poyiw Ye kὲlɛjeli-poyiw ye.
Fɔlɔ, poyi tùn bɛ an ka baara minnu na ka caya o dɔw ye tɔnci ye. Ciden dɔ ka baara tùn bɛ Kɛ ka poyi Da cidenw nɔ̀ fɛ foro 'kɔnɔ n'ale tùn bɛ Weele ko cijeli walima cimakilila. O poyiw bɛ Da ni dusudonkanw ye ka cidenw Suguni ka Kɛ ŋanaya kan. Ŋanaw tɔgɔlapoyiw b'a 'bolo cogo min na, fugariw ta b'a 'bolo ten. Ni cijeli tùn ye ciden min tɛgɛ Tà fugariya la mɔ̀gɔ tɔ̀w 'kɔ, e t'o Se fla. A b'i Lakari ni poyi dɔ ye k'i ni 'fɛn Sanga min ye makaritɔfɛn ye. A bɛ Kɛ fo dɔw bɛ Kasi a 'bolo u lakariko jugu fɛ k'u Blà ɲuguntɔlafɛnw blàyɔrɔ la. N'a fana ye ŋanaw tanuli Dabɔ, o poyiw bɛ dɔ Fàra ŋanaw ka kùnkɛnɛya kan. Baara tɔ̀ bɛ Soroba ka T'a fɛ.
Ziirin
Ziirin Ye kalansen ye ka denmisɛnninw Ladamu. Ziirinda tùn ye mɔ̀gɔ ɲɛnatigɛ ka baara ye. Denmisɛnfɛn tùn tɛ a Da bari ziirin dali tùn jatelen dòn ka Kɛ maakɔrɔbabaara ye. Musokɔrɔbaw ni cɛkɔrɔbaw tùn b'a Da denmisɛnw ye.
Ziirin tùn bɛ Da tle waati min fɛ o tùn ye ʃufɛla ye. Komin ʃufɛla tùn denmisɛnw mɔ̀gɔkɔrɔbaw gɛrɛtuma ye ɲɔ̀gɔn na, mɔ̀gɔw tùn bɛ ziirin Da u fɛrɛ ma o waati. A dawaati bɛnni fonɛnɛ ma o fana tùn b'a tɔ̀ Sankɔrɔta bari bɛɛ bɛ Kɛ jalitasumaba kìnnen 'kɔrɔ o waati.
Dawaati tùn bɛ ziirin na sàn 'kɔnɔ. O dawaati tɛ dɔ wɛrɛ ye samiɲɛbɔda 'kɔ, ni dɔw Ko a ma ko fobɔda. Ziirin dali tùn yamaruyalen dòn o waati dɔrɔn 'kɔnɔ k'a sababu Kɛ sumanw ladonnen nisɔndya ye. A waati b'a Sɔ̀rɔ suman kɛnɛ Sɔ̀rɔla. 'Kùn flanan min b'a la o ye a waati Bɛnni ye fonɛnɛ tuma ma. O waati in fana ye mɔ̀gɔ gɛrɛtumaba ye ɲɔ̀gɔn na. Nɛnɛ sababu la, sani dudenw ka Bɔ ka Carin ʃu fɛ, u bɛ To so 'kɔnɔ mɔ̀gɔkɔrɔbaw fɛ baro la, bari tasuma bɛ Dadon olu ɲɛ so 'kɔnɔ olu b'u Ja min funteni na. O gɛrɛɲɔgɔnna baro bɛɛ bɛ Kɛ ziirinw kan.
Zana
Zana, proverb anglɛkan na, ye hakilina dicogo ye min bɛ Kɛ ni kumasen basigilen ye ka Ja. Zana baaracogo ka ca kan na.
Mali jamanatigi IBK ka don dɔ kɔrɔfɔ la a ko "sanji-kɔrɔwɔɔsi tɛ Dɔ̀n". Faamaw ka zanada kuma 'kɔnɔ o b'a Sɛmɛntiya ko zanako bɛ 'ba laa Mali la. O kama, zana nafa bonya fɛ Mali kɔrɔfɔw laseli 'kɔnɔ, an bɛ na a baaracogo damadɔ Blà mɔ̀gɔw ka bolo kan. Zana bɛ Se ka baara nin cogo damadɔ ninnu na: zanasɛrɛ, kɔrɔmaɲɔgɔnzana, sinamazana, zanakabila, zanasanga, zanabayɛlɛma, zanaboso
Zana baaracogow la lakodɔnnenba ye k'a Sɛbɛn k'a Ton ɲɔgɔn 'kɔ ten. O tonni ɲɔgɔn 'kɔ bɛ Se ka Kɛ ni sɛrɛdali sugu dɔ ye walima a sɛrɛdabali yɛrɛ bɛ Se ka K'a ye. Zana sɛrɛdali ye k'a caman Sɛbɛn ka u tonni ɲɔgɔn 'kɔ Bɔ siginiden da fɛ. O la, zana min bɛ da Minɛ ni siginiden "a" ye o bɛ Blà siginiden "b" ta ɲɛ. U bɛ Ton ɲɔgɔn 'kɔ o cogo la ka Bɔ "a" la fo ka Se "z" ma. O baaracogo sugu min bɛ Boli zanaw kan an bɛ o Weele ko zanasɛrɛ. Zanaden damadɔ Flɛ nin ye bamanankan siginiden bɛɛ bɛ Sɔrɔ minnu dabɔ la.
Zana dɔw kɔrɔ ye kelen ye. O b'a Jira ko hakilina kelen bɛ Se ka Fɔ ni zana dànsigi-yɔrɔ kelen ye fo ka Se caman ma. N'i y'a hakilina Fɔ ni o zana fɛn o fɛn ye a bɛ Faamu ka Kɛ fɛn kelen in ye. An ye kɔrɔmaɲɔgɔnzana Da o zanaw la nin baara in 'sen fɛ. Kɔrɔmaɲɔgɔnzana dɔw dajiralen Flɛ dugu ma
Misali:
Sogoblentigi de bɛ tasumablentigi Sɛgɛrɛ = Bokɛla de bɛ selidaga Magɛn = Taanikasegin bɛ gɔ̀n ma, n'o tɛ kulu b'a nɔ na
Zana dɔw bɛ ɲɔgɔn kɔ Kari, an b'a fɛ k'a Fɔ k'u bɛ ɲɔgɔn ka hakilina sina Fɔ. O zanaw Baarala an fɛ ni sinamazana tɔgɔ ye. Misali la, i bɛ zana do Sɔ̀rɔ min kɔrɔ bɛ kùnnadiya kan ka Tla ka dɔ wɛrɛ Sɔ̀rɔ min kɔrɔ bɛ kara walima kùnnangoya kan. Bɛɛ kɔ̀ni b'a Dɔn ko "kara" ni "kùnnandiya" ye ɲɔgɔn sina ye. O sinamaya b'a To ko a zana fla bɛ Se ka Blà sinamazanaw fɛ n'u dànfara Kɛra u sinamadaɲɛ fla ninnu dɔrɔn ye.
Misali:
Ni kara bɛ ɲɛbɛrɛ 'kɔ, a jɔ̀yɔrɔ bɛ Bɛn kulukulu da ma
Jɔ̀nkunnandi cɛlajuru tigɛyɔrɔ bɛ Bɛn ɲamasun kɔrɔla ma
Sa kùnkolo mana Bɔ a la, a tɔ bɛɛ To jurukisɛ ye
Sa tɛ kùnkolo dɔrɔn ye
Zana bɛ Baara cogo wɛrɛw la minnu ni a sɛrɛdali tɛ kelen ye. O cogo wɛrɛ dɔ ye ka zanaw Tɔ̀mɔ k'u Tla-tla 'kulu ni 'kulu ye. Dalilu min bɛ o tlali la o ye zanaw ka hakilina-kelenfɔ ye. Zana dɔw bɛ Se ka Fàra ɲɔgɔn kan ka Kɛ 'kulu ye k'a sababu Kɛ u bɛ bɛɛ dakun kelen de kan. Dakun suguya ka ca jyɛnnatigɛ 'kɔnɔ i n'a fɔ saya, sonyali, hakilimaya, walima hakilisigi yɛrɛ. N'i ye zana damadɔ Sɔ̀rɔ ka Blà nin dakun fɔlenw kelen-kelenna 'kɔnɔ, o y'i kɛlen ye k'olu Blà 'kulu ni 'kulu ye. O tlacogo sugu bɛ Weele an fɛ yan ko zanakabila, bari i ye u Blà u 'dan ma kabila ni kabila. Zanakabila dɔw Flɛ nin ye.
Zanaw b'i ka kan na cogo min na u bɛ kan wɛrɛ la ten. Zana Fɔra ka hakilina min Latɛmɛ i ka kan na o k'a Dɔn ko o hakilina kelen latɛmɛbali tɛ kan dɔ in na, wa a fana bɛ Latɛmɛ ni zana dɔ fana ye. I y'a Dɔn o, i m'a Dɔn o, i bolozana kùnɲɔgɔnma bɛ kan dɔ in na. O zana ɲinini k'o Dɔn k'o ni i ka kan ta Da ɲɔgɔn ma o ye ka zana fla Sanga ɲɔgɔn ma kan fla ni ɲɔgɔn 'cɛ. An b'o baara Weele yan ko zanasanga. Zanasanga bɛ Fɛrɛ hakilina laseli ma kan fla ni ɲɔgɔn 'cɛ ka Sago zanabayɛlɛma kan. Bayɛlɛmani bɛ Se ka kumasen gansan Lase cogo min na a tɛ Se ka zana Lase kan wɛrɛ la o cogo la. Zanasanga ɲɔ̀gɔn tɛ zana laseli la kan wɛrɛ.
Zanasanga dɔw Kɛra bamanankan ni kanba dɔw 'cɛ i n'a fɔ bamanankan ni fransɛkan ani bamanankan ni anglɛkan.
Zanasanga tɛ 'bɔli Kɛ tuma dɔw la. N'i bɛ kanflabaara la, i mago bɛ Jɔ̀ zana dɔ laseli la kan wɛrɛ la k'a sɔ̀rɔ o kùnɲɔgɔnmazana t'i 'bolo. O bɛ Sɔ̀rɔ zana sɔ̀rɔbaliya fɛ zanahakilina dɔw la i ka kan flanan na walima a dɔnbaliya fɛ e fɛ. Ni hakilina lasebali tɛ na To, i bɛ Wajibiya k'a zana Bayɛlɛma k'a sɔ̀rɔ i tigɛlen dòn a kan bayɛlɛmani tɛ Fɛrɛ a ma kan sangali Bɔ. O waleya bɛ Weele an fɛ ko zanabayɛlɛma. Zanabayɛlɛma kɛli bɛɛ tɛ zana dɛsɛ ye kan flanan, zana ɲinini de ka suma laseli la tuma dɔw la. Zana bayɛlɛmanen dɔw Flɛ:
Zana baaracogo dɔ ye k'a Boso k'a fɛn caman Fɔ a kan. O ye n'i Sera ka kùnnafoni fɛn o fɛn Sɔ̀rɔ ka Bɔ a 'kɔnɔ k'o Dànkɛnɛmaya ɲinini siratigɛ la. An ye baara minnu Kɛ o siratigɛ la, an k'olu ma ko zanaboso.
Blàdon : 2016-04-28 Yɛlɛmako laban : 2018-01-18
