Juradugu Kàanso

Dugu yɔrɔfɔli

Juradugu Kàanso ye dugu ye min bɛ Baninkɔ fɛ. A bɛ Kulukɔrɔ marabolo la. O mara in kɔnɔ, a bɛ Joyila kolomi de fɛ. A n’o kubedugu cɛ ye bam 50 ye. A bɛ gàloda min fɛ, o ye Ŋolobugu ye, a n’o cɛ ye bam 10 ye. N’i bɛ Bɔ Bamakɔ i bɛ forobasira 6nan Minɛ k’i Kùnda Faana kan. N’i Sera yen, i bɛ Fara i kinin fɛ k’i Kùnda Joyila kan min ni Faana cɛ janya ye bam 45 ye. I bɛ Bɔ Joyila ka Na ŋolobugu, bam 40. N’i Sera yen, i bɛ Fara i ɲuman fɛ ka bankɔsira Minɛ, bam 25. I tεmεnen kɔ Ŋolobugu kan ni bam 7 ɲɔgɔn ye, i bε Fara i kinin fε. Bam 3 dɔrɔn i bε Don Juradugu Kàanso.

Dugu ni kɔrɔn cε Sàala de bε yen, tlebi fε Màsakɔ, kεɲεka fε Лamajo, worodugu fε Dràkelen.

Dugu tɔgɔko

Juradugu Kàanso sigili ni sisan cε ka jan nk’a tɔgɔ ma Yεlεma. Dugu in sigibaa ye Gentigikɔrɔ Tarawele ye. A Bɔra Klε ka Na. A ka baara tun ye sεnε ye.

Dugu dugutigiya

Juradugu Kàansokaw ka dugutigi bε Sigi làada la.Yen dugutigiya bε Yaala kin ni kin cε. Olu fɛ ye dugu tigiya bɛ Na kɔrɔya-kunda. Ni min ka Kɔrɔ dugu cε bɛε ye, o de bɛ Sigi. Ni dugutigi Fatura, dugutigi kura bɛ Sigi kalo 3 o kɔ fɛ. Juradugu Kàanso dugutigi kɔrɔw tɔgɔ ye nin ye : Gentigikɔrɔ, Nciblen, Ŋolo, Bakari, Lasina. U bεε tun ye Tarawelew ye. Mɔgɔ min bɛ dugu kun na bi, o ye Sumayila Tarawele ye. Juradugu Kàanso tun bɛ jàmanatigidugu min ka mara kɔnɔ o ye Joyila ye.

Dugu bonya

Juradugu Kàanso ye kin 5 ye : ʃeela, Nakala, Bεlεda, Ŋaŋilεla, Dogomana. A sigikɛnɛ bonya ye taari 2 ye. Dugu in b’a sigiyɔrɔ 2 nan na nin ye. Olu ye Sokɔrɔ, Sokura.

Dugu siyako

Juradugu Kàansokaw ye bamananw flaw ye.. Yen jàmuw ye : Tarawele, Sidibe, Sangarε, furumusow jàmuw t’o la.

U sinankunw ye Jaraw ye.

Furusira b’u ni dugu minnu cε : Kayan, Sananjo, Bankɔ, Nɔkɔlɔn, Ncibugu.

Yen kanw ye flakan ni bamanankan ye.Bamanankan de fɔbaa ka ca kosεbε.

Dugu baarako

Baara caman bɛ Kɛ Juradugu Kàanso i n’a Fɔ sɛnɛ, baganmara, jàgo, mɔni, donsoya, nùmuya.

Forosɛnɛ : keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, kɔɔri.

Nakɔsɛnɛ : mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye.

Jàgo : sεnεfεnw, fìnifeere, butigifeere.

Mɔni : o bε Kε kɔw, dàlaw ani jεw kɔnɔ. O baarain kε minεnw ye : zɔklɔ, dalayεlε, flen, jɔ, sansaranin, papulo, dɔlen.

Donsoya : donsow bε yen wa donso-bolodon bε Kε yen.

Nùmuya : nùmucεw ka baara ye nεgεfaga, dàbadla, kolondla, kolonkaladla ani zundla ye ni ka nùmumusow ta Kε dàgadla ni cεεrεdla ( lεfε) ye.

Baganmara : misi, bà, saga, ʃε, kami, tonkɔnɔ, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Juradugu Kàanso olu ye : ŋununda, segereda, ciyan, sigilandla, kalakadla, sansaradla.

O kɔ fε sugu fana bε yen. Yen sugudonya ye juma ye.

Baara ninnu bεε la, sɛnɛ de y’a la fanba ye.

Yen baaraw la fanba ye sεnε ye.

Dugu fɛɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ dugudenw bolo kungokɔnɔw fàgali la olu ye : manabɛlɛ, ntɛfɛrɛ, wɔlɔjuru, wɔlɔgɛn, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o la, ʃiladɔn mana dali, buturu.

Sokɔnɔfɛnw minɛni : ncɔlɔ (ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲɛ), ka bagan masina Nɛgɛn ka Don a kɛyɔrɔ la walima k’a Gɛn ka Minɛ.

Лɛlakegunyakow : ncankoroda, finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle, gɛnkurunin.

Dugu yiriwaliko

Kokura nàlenw dugu in kɔnɔ olu ye : Лɔʃimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikɛkɛmansin, kɛnɛyasow ani moto.

Baaɲumankɛtɔw min ni dugu bɛ baara la bi o ye Bɔrn Fɔndɛn ( jàgo misεnninw, kεnεya, kàlanko, sεnε, dεsεbagatɔw dεmεni), Kuran wuruzi (kεnεya).

Baaɲumakɛtɔn minnu ni dugu Delila ka baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ olu ye Bɔrn Fɔndɛn (kεnεya, kàlanko, jàgo) ni CMDT (sεnε) ye.

Dugu kàlanko

Kàlanko siratigɛ la, lakɔlikalan de bε Juradugu Kàanso. Dugu ta don, kelen don wa san sabakalan don. Balikukalanso 1 fana bε yen.

Balikukalan de Nàna fɔlɔ nka lakɔlikalan de fanga ka Bon.

Dugu bàtoko

Silamɛya de bɛ Juradugu Kàanso. A Donna Yaya Tarawele de fε. Misiri kelen dɔrɔn de bɛ Juradugu Kàanso.

Dugu in tεnε ye: fεn finman krikri ye. A dasiri ye Makansotigi ye.

Dugu ɲɛnajɛko

Fɔli sugu minnu bɛ dugu in kɔnɔ olu ye: bàri, jidunun, ntalen, kolonkolon, bala, boyi, kariɲan.O fɔliminɛn ninnu bɛ Tà ɲɛnajɛ minnu na olu ye seliw, furu gintanw, kamalenw ni sungurunw ka ʃufɛ-ɲɛnajɛw, denkundiw a n'o ɲɔgɔnnaw.

Fɔli ninnu bεε kεyɔrɔ ye fεrε de ye.

Farikolo-ɲεnajε sugu min fanga ka bòn Juradugu Kàanso o ye ntolatan ye. Denmisɛnw ka ɲɛnajɛfɛn wɛrɛ minnu bɛ yen n'u fanga bɛ ka Dɔgɔya ka T'a fɛ olu ye fɛrɛnfunun, berefili, bolominɛ-tlon, bɛlɛta, inɛɛri, nten, tugu.

Dugu kungoko

Juradugu Kàanso kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( dàla, kɔ, jɛ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Dugu in na, kɔ ye 2 ye, fàla ye 2 ye ni ka jε Kε 2 ye.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : manɔgɔ, npɔliyɔ, ssalen, ntɛbɛn, samu, kɔnkɔn, zeku, zàra, wulujɛga, bilinkitin, sajɛgɛ, nàna, baman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun, dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ.

Dugu in kungodaw tɔgɔ flɛ : teeninjo, fɔkɔlε.

Kùlu tε dugu in kungo la.

Dugu kaburudoko

Kaburudo 3 de bɛ Juradugu Kàanso. Mɔgɔ caya de Nàna n’o ye. U sàba bεε bε dugu ni tlebi cε.

Dugu waatiko

Juradugu Kàanso, waatiw bɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni samiɲɛ ni tlema ye sanko siratigɛ la.. U bɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni fonɛnɛ ni fùnteni ye waati kalaya siratigɛ la . Funteni hakε sannadan ye 45 ye. Samiɲɛ ni tlema cɛ, kawulɛ de bɛ yen. O bɛ ɔkutɔburukalo ni desanburukalo cɛ.