Bɔnwu

Dugu yɔrɔfɔli

Bɔnwu ye kulukɔrɔ marabolo dugu ncininw dɔla kelen ye. Bànkɔ de y'a ka kafoda n'a ka galoda ye, w'a n'o cɛ tɛ Tɛmɛ bam 17 ɲɔgɔn kan. Bɔnwu bɛ kolomi min na o ye joyla ye, wa o de fana ye duguba yen lamini na bɔnwu ni min ka surun, u cɛ furancɛ kɔni ye 82 ye. Bɔnwu n'o sìgiɲɔgɔndugu minnu ka surun ɲɔgɔn na olu ye: A tlebinyanfan fɛ, jogo bɛ yen ni bam 7 ye, kɔrɔnfɛyanfan na, kɔbala bɛ yen ni bam 10 ye, a woroduguyanfan na, jankarala bɛ yen ni bam7 ye fana, ɔ, a kɛɲɛkayanfan na sa, fàlanin bɛ yen ni bam 3 ye.

Dugu tɔgɔko

Ka kɛɲɛ ni dugu kow taabolo ye, kùnnafoni kɛrɛnkɛrɛnnen ma Sɔrɔ a tɔgɔko kan.

Dugu marabaako

Donsokɛ dɔ de ye bɔnwu tu Tigɛ. Wa o tùn ye ɲancilaka ye. K'a Tà o ka ale waatiw la fo ka na Se bì ma bɔnwu bɛ ka Màra ni laadaladugutigiya taabolo de ye. U ka o laadaladugutigiya in fana bɛ Nà kɔrɔya-kunda de. N'i kɔni Sìgira yen dugutigiya la, o ye bada-bada ye, walima ni saya Nàn'i ma a Fɔra a Banna, n'o tɛ foyi wɛrɛ tɛ Se k'i Lawuli ka Bɔ yen tun. Ɔ, nka ni Ala ye yen dugutigi miniji Dɔgɔya, u bɛ kalo sàba de Kɛ tèn dugutigi-ntanyan na, n'o Dafara u bɛ sɔrɔ ka kura Sìgi. Nci, Fàgɔy, Solomann ani ba cɛkɔrɔ ye yen dugutigi kɔrɔw ye. Nka màa min b'a la bì o ye Siidi jara ye. Bɔnwu ma Kɛ màsakɛ-tle waati màsakɛdugu dɔ ye fyew nka a kɔni màsakɛdugu dɔ màsakɛw fɛ n'o ye juguna ye.

Dugu bònya

Bɔnwu ye dugu min ye a sìgikɛnɛ man bòn tèn. Yen dugu mumɛ ye kìn naani ye: Berekɔrɔ, Nàana, sokura ani zèeta.

Dugu siyako

Bamananw de bɛ bɔnwu. Mali fòroba-laada kɔrɔ min bɛ yen n'a Dlana ni Maliden cɛlabɛnni fɛɛrɛ ɲɔman kama n'o ye sinankunya ye, o bɛ Tɛmɛ bɔnwukaw ni kɛrɛfɛdugu wɛrɛ minnu 'cɛ olu Flɛ: Fàlanin, kɔkun, kàanso, jankarala, Ŋɔnankɔla. Wa bɔnwuka ni yen lamini marikolaka bɛɛ bɛ sinankunya tlo Kɛ. O tɛmɛnen 'kɔ, ntɛ ʃi tɛ yenkaw ni ɲɔgɔn 'cɛ furuɲɔgɔnya siratigɛ la. N'a Bɔra tɛmɛsennamaa walima dnan na, i kɛ man di ka kan wɛrɛ Mɛn bɔnwu ni bamanankan tɛ. Jàmu minnu bɛ Sɔrɔ yen olu ye jara ani togola ye.

Dugu baarako

Bɔnwukaw bɛ sɛnɛ de Kɛ kosɛbɛ. U bɛ keninke, saɲɔn, sàba, malo, tiga, tiganinkuru, gajaba, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, bɛnɛ, soza, dà ani kɔɔri Sɛnɛ. O bɔlen kɔ yen, u bɛ baganmara ni jago ni mɔni ani bololabaara misɛnnin dɔw fana dɔɔni-dɔɔni Kɛ. Yen bagan marataw ye Bà, misi, saga, fàli, wùlu, jakuma, ʃɛ, kami, tonkɔnɔ ani jɛnɛntubannin. U ka jago bɛ butigifeerew ni sɛnɛfɛn-feerew ni jiridenfeerew ni baganjagow ani bololafɛndlata-feerew (numuyabaaraw) de kan kosɛbɛ. Yen nakɔlafɛn sɛnɛtaw ye mangoro, buyaki, manje, namasa, sɔmɔ, fòronto, jaba, ɲugu, nkɔyɔ, gan, kɔnkɔn, nanaye ani melɔn ye. Mɔni min bɛ K'u fɛ yen , o ye Laadalata ye. U b'u ka jɛgɛ Minɛ ni doolenw ni flenw (ni dɔw b'o weele ko kɔsoli) ni zɔlɔw ani segiw ye. Bɔnwu sugu ye araba ye. Bololabaara misɛnnin wɛrɛw bɛ K'u ka dugu in na yen i n'a fɔ ŋununda, ciyan, sìgilandla, kalakadla, sansaradla gànɲinan, dabadla ani murukaladla. Donsoya bɛ K'u fɛ yen haali bolodon bɛ K'u ta la fana.

Dugu fɛɛrɛko

Manabɛlɛ ni wɔlɔjuruda de ye bɔnwukaw ka kɔnɔminɛ-fɛɛrɛ ye. Marafa y'u ka kungosogobaw fàalan ye. U bɛ misiden dabɔ ni ncɔlɔ ye fana. U bɛ dugukɔnɔ-bagan murutilenw Minɛ ni jonborifli, koronka-minɛ walima nɛgɛka-minɛ (ni dumunifɛndɔ ye). Yen musow fana bɛ finisɔgɔ dɔɔnin-dɔɔnin Kɛ.

Dugu yiriwaliko

An bɛ dòn min na i ko bì ɲɔʃimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikɛkɛmansin ani moto bɛɛ bɛ Sɔrɔ bɔnwu.

Dugu kàlanko

Lakɔlikalan ni blonkɔnɔkalan ani balikukalan bɛ Kɛ bɔnwu. Lakɔlikalan dugumandakun fàn fɔlɔ kàlanso kelen b'u fɛ yen. O kàlanw bɛ da Minɛ kàlanso fɔlɔ la ni ka Taa Blà wɔɔrɔnan na.Wa kàlan sugu minnu tɛrɛmɛnen Flɛ an fɛ nin ye, min fànga ka bòn n'a tɔ bɛɛ ye bì, o ye Lakɔlikalan ye.

Dugu batoko

Bɔnwukaw bɛ silamɛya Kanu. Jumamisiri kelen ani misirigansan 2 b'u fɛ yen.O tɛmɛnen 'kɔ, laadalabato kanubaa dɔw fana bɛ yen. U bɛ laadalabatofɛn minnu Bato olu ye kɔmɔ ni do ni ɲanantu anifara ye. Bɔnwu dugudasiri bɛ Kɛ bakɔrɔnnin ani fàli de ye.

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔw ni seliw ni sanyɛlɛmaw ni tɔɲɛnajɛw ni ntolatan ani laadalakow ye bɔnwukaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka fɔlifɛnw ye ya ni gita ni jenbe ni flen ni nkɔnin ni wotoronin ni kɔtɛ ani bari ye. U ka ɲɛnajɛyɔrɔ ye dugu foroba-kɛnɛba ye.

Dugu kungoko

Jisigiyɔrɔw bɛ damadɔ Bɔ bɔnwu, o yɔrɔ ninnu na, jɛgɛ suguya caman bɛ Sɔrɔ yen haali. Hali koorow ni kaanaw ani koorokaaraw fana bɛ Sɔrɔ a yɔrɔ kelenw na tuma dɔw la. Jiri suguya caman bɛ Sɔrɔ yen kungo 'kɔnɔ fana i n'a fɔ jala, banan, sanan, genun, nkaba, npeku, zaban, dingɛ, gele, nsira, bumu, ʃì, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, ntabakùnba, kòro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama danga sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, bàro, ɲama, gunjɛ pɔpɔ ani nten. Miniɲan, dànkala, nkorongo, kungo-kami, wɔlɔ, gunnajɛ ani baninkɔnɔ, minɛn, nkolonin, warabilen, bàla, ntomisan ani tonkanjɔ ye kungosogow ye minnu ka teli ka Sɔrɔ yen. Bɔnwu kungodaw ye tula, wò, sirikina, jɔnbugu, kɔjalan, fàlanin-kungo, muranin, surukutu, bɛlɛba, ncaana ani jidugu ye. Yen kulubaw ye ŋolojɛ kulu ni wolokonin kulu ani jidugu kulu ye.

Dugu Kaburudoko

Bɔnwukaw fɛ yen, denmisɛninkaburudon ni màakɔrɔkaburudon bɛ yen ka Fàra sodenkaburudon ni jigilatigɛʃu-kaburudon kan. Yen kaburu ninnu bɛɛ bɛ tlebinyanfan de fɛ.

Dugu waatiko

Yen waatiw fàlen-fàlen cogo Flɛ: ni samiɲɛ Bɔra yen kawulɛ bɛ Nà, n'o Bɔra yen, tlema bɛ sɔrɔ ka Nà. Yen funteni hakɛ sanandan ye 40 ye, a nɛnɛ hakɛ dugumadan ye 19 ye.