Kàafla

Dugu yɔrɔfɔli

Kàafla ye Baninkɔ dɔ ye. A bɛ Kulukɔrɔ marabolo la. O mara in 'kɔnɔ, a bɛ Joyila kolomi de fɛ. A n’o kubedugu cɛ ye bam 67 ye. A bɛ gàlodugu min fɛ, o ye Bankɔ ye, a n’o cɛ ye bam 7 ye. N’i bɛ Bɔ Bamakɔ i bɛ forobasira 6nan Minɛ k’i Kùnda Faana kan. N’i Sera yen, i bɛ Fara i kinin fɛ k’i Kùnda Joyila kan min ni Faana cɛ jànya ye bam 45 ye. I bɛ Bɔ Joyila ka Na ŋolo bugu, bam 40. N’i Sera yen, i bɛ Fara i ɲuman fɛ ka banakɔsira Minɛ, bam 25. I bε Tεmε Bankɔ kan, i bε bam 7 Boli Bankɔ ni Kàafla cε ka Sɔrɔ ka Don kàafladugu kɔnɔ.

Dùgu ni kɔrɔn cε Tubala de bε yen, tlebi fε Bankɔ, kεɲεka fε Fukuye, worodugu fε Kanso bamanan.

Dùgu tɔgɔko

Kàafla sigili ni sisan cε ka jan. Kabi lawale dùgu in tɔgɔ ye Kàafla ye. Dùgu in Sigira Fàtumakɔrɔ Fɔnba de fε. Ale de Bɔra Ɲεndugu ka Na. A ka baara tun ye sεnε ye.

Dugu dugutigiya

Kàaflakaw ka dugutigiya ye làadalata ye. A bɛ Yaala kinw ni ɲɔgɔn cε. Olu fɛ ye dugu tigiya bɛ Na kɔrɔya-kunda. Ni min ka Kɔrɔ dugulamɔgɔ bɛε ye, o de bɛ Sigi. Ni dugutigi Fatura, dugutigi kura bɛ Sigi kalo sàba o kɔ fɛ. Kàafla dugutigi kɔrɔw tɔgɔ flɛ nin ye : Cεblen, Fàyiri, Ncɔ, Kɔriba, Lamini, Seedu, Solomani. Ninnu bεε tun ye Fɔnbaw ye. Mɔgɔ min bɛ dùgu kun na bi, o ye ʃaka Fɔnba ye. Kàafla tun bɛ jàmanatigidugu min ka màra kɔrɔ, o ye Bankɔ ye

Dugu bònya

Kàafla ye kin 3 de ye : Munana, Kɔrɔnna, Bugula. Mɔgɔ 6350 de b’a kɔnɔ bi. A sigikɛnɛ bonya ye bam 10 ye kɛrɛ naani na. Dùgu in b’a sigiyɔrɔ kɔrɔ la nin ye.

Dugu siyako

Kàaflakaw ye bamananw ye. Siya wɛrɛ tɛ Kàafla. Yen jàmuw ye Fɔnba, Togola ani Kulubali ye nka furumusow jàmuw t’o la.

Sinankunya b’u ni Baalow ni Kulubaliw cε. Furusira b’u ni dùgu minnu cε olu ye : Koyala, Bankɔ, Tubala, Kanso bamanan, Funεna, Fukuye. Bamanankan dɔrɔn de bε Fɔ Kàafla.

Dugu baarako

Baara caman bɛ Kɛ Kàafla i n’a Fɔ sɛnɛ, baganmara, jàgo, donsoya.
Forosɛnɛ : keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, kɔɔri.
Nakɔsɛnɛ: mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye.
Jàgo : sὲnεfεnw, fìnifeere, butigifeere.
Donsoya : donso caman bε yen wa donsobolodon fana bε Kε yen.
Baganmara : misi, bà, saga, ʃɛ, kami, tonkɔnɔ, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma.
Bololabaara minnu bɛ Kɛ Kàafla olu ye : ŋununda, segereda, ciyan, sigilandla, kalakadla, sansaradla.
Nka nin bɛɛ la yen baara sinsinnenbɛ sɛnɛ de bε ten kan kosɛbɛ.

Dugu fὲɛrɛko

Fὲɛrɛ minnu bɛ dùgudenw bolo kungokɔnɔw fàgali la olu ye : manabɛlɛ, ntɛfɛrɛ, wɔlɔjuru, wɔlɔgɛn, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o la, ʃiladɔn mana dali, buturu.

Sokɔnɔfɛnw minɛni : ncɔlɔ ( ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲɛ), ka bagan masina Nɛgɛn ka Don a kɛyɔrɔ la walima k’a Gɛn ka Minɛ.
Лɛlakegunyakow : ncankoroda, finisɔgɔ, lokaloka, bɔfle, gɛnkurunin.

Dugu yiriwaliko

Kokura nalenw dùgu in kɔnɔ olu ye : Лɔʃimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikɛkɛmansin, kɛnɛyasow ani moto.

Baaɲumankɛtɔw min ni dugu bɛ baara la bi o ye Bɔrn Fɔndɛn ye. O min Nana saniya tiimɛni ka ma dugu in na.

Baaɲumakɛtɔn minnu ni dùgu Delila ka baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ olu ye Bɔrn Fɔndɛn ni CMDT ye.

Dugu kàlanko

Kàlanko siratigɛ lakɔlikalanDaminεna Kàafla 1996 sàn. Dùgu ta don, kelen don wa san wɔɔrɔkalan don. O kɔ fɛ madarasa kelen bɛ yen. O fana ye sàn 6kalan ye dùgu fana ta don. Madarasa de Donna fɔkɔ nka lakɔlikalan fanga ka bon kosεbε..

Dugu batoko

Diinɛ min bɛ Kàafla, o ye silamɛya ye. Diinɛ in donbaa ye Ncɔ Fɔnba ye. Misiri 4 de bɛ Kàafla. Dugu in dasiri ye 'Siracεtu ye.

Dugu ɲɛnajɛko

Fɔli sugu minnu bɛ dugu 'kɔnɔ o dɔw Flɛ: Bari, jidunun, ntalen, kolonkolon, bala, boyi, kariɲan.O fɔliminɛn ninnu bɛ Tà ɲɛnajɛ minnu na olu ye seliw, furu gintanw, kamalenw ni sungurunw ka ʃufɛ-ɲɛnajɛw, denkundiw a n'o ɲɔgɔnnaw.

Farikolo-ɲεnajε sugu min fanga ka bòn Kàafla o ye ntolatan ye. Denmisɛnw ka ɲɛnajɛfɛn wɛrɛ minnu bɛ yen n'u fanga bɛ ka Dɔgɔya ka T'a fɛ olu ye fɛrɛnfunun, berefili, bolominɛ-tlon, bɛlɛta, inɛɛri, nten, tugu. Nin ɲεnajεw bεε bε Kε fεrεba de la.

Dugu kungoko

Kàafla kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( dàla 2, kɔ 1, jɛ 1), jiriw ani kungofɛnw de Bɛ yen. Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : manɔgɔ, npɔliyɔ, ssalen, ntɛbɛn, samu, kɔnkɔn, zeku, zàra, wulujɛga, bilinkitin, sajɛgɛ, nàna, baman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama.
Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ.
Dùgu in kungodaw tɔgɔ flɛ : bεlεnin, fugaba.
Kùlu kelen min bɛ kungo in kɔnɔ, o ye kongonincεɲin ye.

Dugu kaburudoko

Kaburudo 3 de bɛ Kàafla. U bɛ dùgu ni tilebi cɛ.

Dugu waatiko

Kàafla, waatiwbɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni samiɲɛ ni tltma ye sanko siratigɛ la. Sanji hakε ye bl 182 ye sàmiɲε kelen kɔnɔ. U bɛ Fɔ ɲɔgɔn kɔ ni fonɛnɛ ni fùnteni ye waati kalaya siratigɛ la. Fùnteni sannadan ye 46 ye nin ka nεnε dugumadan Kε 13 ye. Samiɲɛ ni tlema cɛ, kawulɛ de bɛ yen. O bɛ ɔkutɔburukalo ni desanburukalo cɛ.