Dùnba

Dugu yɔrɔfɔli

Dùnba bɛ Kayi marabolo la Kita kolomi kɔnɔ ani Fuɲa galoda. A ni Kita cɛ ye bam 6 ye ni k'a ni Fuɲa ta Kɛ bam 7 ye. Dugu min bɛ Dùnba ni kɔrɔn cɛ ni bam 3 ɲɔgɔn ye, o ye Komikomiye, a ni tlebin cɛ dugu ye Danbana ye, bam 4, Fuɲa b'a ni worodugu cɛ ni bam 7 ye, min ye kɛɲɛka fɛ la ye, o ye Kita ye, bam 6. Duguba min bɛ yen ni Dùnba n'o cɛ ka sùrun, o ye Kita ye.

Dugu tɔgɔko

Tɔgɔko nàsira la, Dùnba ye dugu in tɔgɔ ye kabi lawale. Bakunjaba Tunkara de y'a tutigɛbaa ye. Ale de Bɔra Mande. Sɛnɛkɛla tun don. Dugu tutigɛli ni bì cɛ ye sàn 1000 ye.

Dugu dugutigiya

Dùnbakaw ka dugutigiko ye laadaladugu-tigisigi ye min bɛ jamu kelen ka bolo kan w'a bɛ kin kelen ka bolo kan. U ka dugutigiya bɛ Nà kɔrɔya-kunda de. Ni dugutigikɔrɔ Faatura, kura de bɛ Sìgi sàn kelen o kɔ. U ka dugutigikɔrɔ dɔw tɔgɔ flɛ: Bakunjaba, Samakanjan, Лɔnbifin, Makura. Maa min Bɛ dugu kùnna bì, o ye Walemadi Tunkara ye.

Dugu in tun bɛ jamanatigi-dugu kɔrɔ, o ye Kita ye.

Dugu bònya

Kìn kelen dɔrɔn de bɛ yen. A maa hakɛ ye 2000 ye. A ba sigiyɔrɔ 2nan na A sìgikɛnɛ bonya ye bam 4 ye kɛrɛ naani kɔnɔ. A sigiyɔrɔ kɔrɔ ye Kita ye ani a bɛ yɔrɔ min na bì. Siya minnu bɛ yen, olu ye maninka, fla, bamanan. Yen jamuw ye Tunkara, Tarawele, Sisɔkɔ, So ani Kuyatɛ ye. Sɛnɛkunya b'u bɛɛ ni ɲɔgɔn cɛ. Jamu kofota ninnu bɛɛ bɛ ɲɔgɔn Furu. Furu bɛ kin bɛɛ ni ɲɔgɔn cɛ.

Yen kanfɔtaw ye maninkakan ni puular ani bamanankan ye. Nka kan min bɛ Fɔ yen kosɛbɛ, o ye bamanankan ye.

Dugu baarako

Sɛnɛ ye Dùnba baaraw la fànba dɔ ye. Ka Fàra o kan baganmara, jàgo bɛ Kɛ yen.

Forosɛnɛ siratigɛ la, u bɛ fɛn minnu Sɛnɛ, olu ye: keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, fini, filensun, kɔɔri.

Nakɔsɛnɛ: mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye, melɔn, karɔti, pɔpɔrɔn, beterafu.

Jàgo: sὲnεfεnw, fìnifeere, butigifeere, baganjago.

Baganmara : misi, bà, saga, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma, bama, koorokaara.

U bɛ kamanmafɛn minnu Mara, olu ye: ʃɛ, kami, tonkɔnɔ, jɛnɛntubanin; bawɔlɔ. U ka mɔni ye laadalata ye min kɛ minɛnw jɔ, doolen ani sansaranin ye. U b'o mɔni in Kɛ kɔ de la.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Dùnba olu ye : sigilandla, kalakadla, sansaradla, bɔrɛdla.

O tɛmɛnen kɔ numuyabaaraw bɛ Kɛ dugu in na. Numucɛw bɛ baara minnu Kɛ, olu ye: dabadla, jeledla, jalodla, murudla, zundla, marifa, tama, biɲɛn, kurun, ŋunan. Numumusow ta ye bɔgɔdaga, faka, dun, ɲintin, lɛfɛ dlali ye

Dosonya bɛ yen wa donso bolo bɛ Dòn ye.

Sɛnɛ de fanga ka bon yen kosɛbɛ.

Dugu fὲɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ Dùnbakaw bolo kungofɛnw fàgali la olu ye : manabεlε, ntεfεrε, wɔlɔjuru, wɔlɔgεn, bese, waraminɛ-nɛgɛ, nkalaŋɛ, fɛlebɔ, basaminɛ-nɛgɛ, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o kɔnɔ, ʃiladɔn mana dali, buturu, kalanin, marfa.

Sokɔnɔfεnw minεni : ncɔlɔ ( ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲε), ka bagan masina Nεgεn ka Don a kεyɔrɔ la walima k’a Gεn ka Minε.

Dugu yiriwaliko

Kokura nàlenw Dùnbakaw fɛ yen, olu ye : Лɔsiimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikεmansin, moto, pɔnpekɔlɔn, kɔlɔn ŋana, sɛnɛkɛ-mansin, senfɛjuru, latigɛdɔn, jisamamansin.

Baaɲumankɛ-tɔn minnu ni dugu bɛ baara la bì, olu ye Bas, Лataa, Pilan, PETRIC. Min n'u Delila ka baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ, o ye Jisisɛmɛyiri ye.

Basi de Nàna fɛn siw labaarali, safunɛdla, senfɛjuru-dla hukumu kɔnɔ. PETRIC ta ye kaba baara ye.

Dugu kàlanko

Lakɔlikalanso 2 de bɛ yen. Kelen ye foroba ye min Dabɔra 1997 sàn. Sàn 9kalan. Flanan ye kɛnyɛrɛye ye. O ye Daminɛna 2013 sàn, sàn 7kalan don. Balikukalanso 1 bɛ ye min Dabɔra 1987 sàn.

Lakɔlikalan fanga de ka bon yen kosɛbɛ.

Dugu batoko

Silamɛya ni kerecɛnya de bɛ Dùnba. Eglizi kelen ni misiri gansan kelen bɛ yen. Лamɛfin Tunkara de Nàna ni silamɛya ye. Piyɛr Nàna ni kerencɛnya 1917 sàn.

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔ, laadalakow, tɔnɲɛnajɛw, seliw, sanyεlεmaw ani sankunbεn ye Dùnbakaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka o ɲɛnajɛ ninnu fɔlifɛnw ye nkɔnin, flen, gita, bàra ani dunun, bɔlɔn, dan, sinbi, kisa, daro ye. Nka ɲɛnajɛfɛn kɔrɔ dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ bɛlɛta, nparibɔ, fɛrɛn, juruden, nten, wali, ʃεnta ani kɔlɔci. Dùnbakaw ka nin ɲɛnajɛ ninnu bɛ Kɛ bàrade la. Nin bεε kɔ fε farikoloɲεnεjε wεrεw bε yen i n’a fɔ sennantolatan, sennaboli ani nεgεsoboli.

Dugu kungoko

Dùnba kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw, jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Dùnba kɔ ye 1 ye, dàla ye naani ye, fàla ka can kosɛbɛ.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : salen, ntɛbɛnbaman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori, wondo.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama, ngùna, minkɔn, ntomi, wɔlɔ.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ, ntubanin, sɛgɛ.

Bakukuru, Funɛkùru ani Bakujanbugu ye dugu in na kungodaw n'a kùlu ye.