Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 48nan
Làbɛn 4 : Nimadɔn
Dakun : Tàngalisira fàrilabɔcogo (système immunitaire)
1. Tàngalisira kofɔli
- Tàngalisira ye fàrikolo ka fὲɛrɛ blàlen ye ‘sen kan a kὲlɛfɛnw kɔnni ‘kan ma ;
- Fàrikolo kὲlɛfɛn Ye sugu flà ye : a kɔkankɛlɛfɛnw ani a kɔnɔkɛlɛfɛnw ;
- Tùfa dɔw ni bù dɔw yàmaruyalen Dòn fàrikolo fɛ o baara ‘kan ma ;
- Fàrikolo kὲlɛfɛn minnu ko Dòn, o dɔw Flɛ : bànakisɛw, sàngaranw, kèlebetufaw, … ;
- ‘Kumalasurunya la, tàngalisira ka baara ye fàrikolo tàngaliwalew blàli ye ‘sèn kan.
2. Tàngalisira mìnɛnw
- Tàngalisira b’a ka baara Kɛ ni ‘mìnɛn danmadɔ ye: tùfa dɔw, yèelebɔgɔ ani fàriminɛn dɔw;
- Tùfa minnu bɛ tàngali Kɛ fàri la, o dɔw Ye kuturumugatufaw (macrophage) ye, tàngalijòlikisɛjɛ (neutrophile) ani fàrijikisɛcɛ (lymphocyte);
- Nìn bɛɛ ye fàrikolo tàngali waleyalanw ye minnu tùfalama Dòn.
3. Tàngalisira jaabikɛcogo
- Fàrikolo tàngalan bɛ baara Kɛ sa, nkà u ka baara jaabi bɛ Dɔn cogo di ?
- Fàrikokolo tàngalanw bɛ baara Kɛ k’a jaabi Sɔ̀rɔ cogoba flà la ;
- O cogoba flà bɛ Weele yàn ko fàrikolo ka jolenya ;
- Fàrikolo ka jolenyaw ye : làtigɛjolenya ye ani làɲinijolenya ;
- Làtigɛjolenya bɛ Fɔ tàngaliwale ma min Blàra ‘sen kan fàrikolo fɛ a yὲrɛ sàni a ka bàna kὲlɛta kà Se a ma ;
- Làɲinijolenya bɛ Fɔ tàngaliwale ma min ka fàri joli bɛ Waleya bololafurakɛli dɔ fɛ walima bàna dònko fɔlɔ tὲmɛnen kɔ fɛ ;
4. Tàngalisira ka dègun sɔ̀rɔtaw
- Dègunnako minnu bɛ fàrikolo tàngalisira Sɔ̀rɔ o sifa ka ca;
- A dɔw Flɛ: tàngalandɛsɛ, fàrikɔn, nìjuguyabana (maladie auto-immune), fàrikolonsokɔn, ani kèlebetɔw ka tàngalantiɲɛ.
- Tàngalandɛsɛ:
- Fàrikɔn:
- Nìjuguyabana:
- Fàrikolonsokɔn:
5. Dodaɲɛ sɔ̀rɔlenw blàli fransɛkan na
bànakisɛ = pathogène
fàrijikisɛcɛ = lymphocyte
fàrikɔn = allergie
fàrikolo ka jolenya = immunité du corps
fàrikolonsokɔn = rejet de greffe
fàriminɛn = organe
jolenya = immunité
joli = immunisation
kèlebetufa = cellule cancéreuse
kuturumugatufaw = macrophage
làɲinijolenya = immunité acquise
làtigɛjolenya = immunité naturelle
nìjuguyabana = maladie auto-immune
sàngaran = virus
tàngalandɛsɛ = déficit immunitaire
tàngali = immunité
tàngalijòlikisɛjɛ = neutrophile
tàngalisira = système
tàngalisira fàrilabɔcogo = système immunitaire
tùfa = cellule
yèelebɔgɔ = substance soluble
Sunkofɔlan
Baalo, Isiyaka [Ballo, Issiaka], 2022, Enrichissement lexical du bamanankan : les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine, Bamako, édis.
Baalo, Isiyaka [Ballo, Issiaka], 2019, Enrichissement lexical du bamanankan : les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine (Thèse de doctorat, ULSHB - IPU).
Bɔrdɛs, Zerar [Bordes, Gérard] ani…, 1980, Grande encyclopédie Atlas de la médecine, Bruxelles, Atlas.
Danbele, Mamadu, Sɔngomo, Sanusi, 2004, Dɔnniyakalan sàn 5nan-6nan, Bamakɔ, Edition Donniya.
Microsoft Encarta Collection, 2009, immunitaire, système.
Blàdon : 2024-10-28 Yɛlɛmako laban : 2024-10-28
