Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 37nan
Làbɛn 4 : Nimadɔn
Dakun : Màganna sɔ̀minan (gòlo)
1. Fàrikolo sɔ̀minan 5 hakililajigin kɛli
Yeli sɔ̀minan, mɛnni sɔ̀minan, màganna sɔ̀minan, nɛnɛni sɔ̀minan, kasa sɔ̀minan.
2. Màganna sɔ̀minan kofɔli
- N’an ko màganna sɔ̀minan, gòlo de ko Dòn ;
- Gòlo ye fàrikolo ‘mìnɛn ye min fὲlɛfɛlɛlama Dòn kà fàri yɔrɔ bɛɛ Labɔ ;
- Baliku min fàrikolo selen Dòn kà Лὲ, o gòlo girinya bɛ kilo 2 Bɔ ;
- Gòlo ɲɛ sugu ka ca adamaw na : ‘gòlo jɛ, ‘gòlo fin, ‘gòlo blen, ‘shìkɔlɔlagolo ;
- Gòlo ɲɛw fɔli ɲɔgɔn ‘kɔ o bɛ Bɔ sababuba 2 la : gòlofinji ka kɛli ani cɛn ta ;
- A bɛ Fɔ gòlo ma ko màganna sɔ̀minan bàri a so labɔlen Dòn màgali dɔnnanw na : fùnteni dɔnnanw ani dimi dɔnnanw ;
- Gòlo ɲɛlaye la, a bɛ Kɛ fàlakaba kelen ye ;
- Nkà n’a Bosora ni lasaalikɛlanw ye, i b’a Ye ko gòlo ye fìriba 3 nɔrɔlen ye ɲɔgɔn na ;
3. Gòlo fìriba sàba
- Gòlo Labὲnnen Dòn ‘fìri ni fìri : kùnnagolo, cɛmagolo ani jùkɔrɔgolo ;
- Kùnnagolo ye min bɛ Ye kɛnɛ kan ɲɛ la ; ale Bɛ fìri tɔ̀ bɛɛ san fɛ ;
- Ale Ye ‘fìri ye min cogoya ye lakurayali ye sanga ni waati ;
- Kùnnagolo ye fàrikansiw poyiyɔrɔ ye fàri kan : kùnsigiw, ani sɔ̀ninw ;
- A so falen Dòn gòloɲɛdilan (pigment) ni gòlofinji (mélamine) la ;
- Si ni sɔ̀nin minnu bɛ Falen gòlo kan, olu dlabɔgɔ ye gerelan de ye ;
- Fɛn min ye cɛmagolo ye sa, ale Ye ‘fìri ye min Bɛ kùnnagolo dùgu ma ;
- A so falen Dòn gòlo ‘labaaraminɛn caman na : nɔrɔlifu , manayalan, wɔ̀ɔsijibaaraw, ncɛnbaraw, jòlisiraw, sitɔrɔlanw ani siwulibuw ;
- Jùkɔrɔgolo min ye gòlo fìri bɛɛ la laban ye sa, ale so falen Dòn kɛntufaw la, jòlisiraw ani sɔ̀misiraw ;
- Ni gòlo Jènina fo kà Se jùkɔrɔgolo fìri ma, o bɛ Weele ko jèninida jugu ;
4. Gòlo ka baara fàrikolo la
- Gòlo ka baara Ye fɛnba sàba ye fàrikolo la : màgali sɔ̀mi dili, fàrikolo lahinɛni bὲrɛ bὲnni ani fàrikolo lakanani ;
- Nkà, ntòriw fɛ yèn, gòlo bɛ baara naaninan Kɛ kà Fàra fɔlen ninnu kan : ɲɔnni kɛli ;
- Gòlo bɛ fàrikolo Tànga nɔgɔw ni bànakisɛw ka dònni ma ;
- Gòlo Ye ‘sɔ̀minan ye min bɛ fàrikolo foronnafɛnw sɔ̀mi Di mɔ̀gɔ ma ;
- Gòlo ka baaraw la fana, a bɛ fùnteni yὲlɛnni n’a jìginni kɔ̀lɔsi fàri la ;
- Ni fàri Kalayara kà Tὲmɛ hakɛ 37 kan, gòlo bɛ wɔ̀ɔsili Karaba walasa kà fàri Лigin o ji la ;
- Ni fàri Lahinɛna nɛnɛ fɛ kà Jìgin hakɛ 37 ni ju ‘cɛ, gòlo bɛ fàri Kalaya ni siw lamagali ye ;
- O bɛ Dɔn ni a tìgi fàrikansi cὲli ye ani o kùnmasi cὲli ;
- Nkà gòlo bɛ Dɛsɛ a ka kùnbɛnniwalew la ni jankaro dɔw y’a Sɔ̀rɔ ;
5. Jànkaro minnu bɛ gòlo Mìnɛ
- ‘Gὲlɛya fɔlɔ minnu bɛ gòlo Sɔ̀rɔ olu Ye fùnteni ni nɛnɛ hakɛ tὲmɛni ye kà jènini Kɛ ;
- Denmisɛnya la, tlè ka dànmatɛmɛjènini bɛ Se kà bange gòlolabon na kɔ fɛ ;
- O kɔ fɛ, tasuma yὲrɛ ka jèniniw bɛɛ ye gòlo dègunfɛn dɔw ye ;
- Kà Fàra o kan, bàgamafɛnw ni dànsagojòlibagaw carinni bɛɛ bɛ dègun Lase gòlo ma ;
- Nkà bàna minnu bɛ gòlo Mìnɛ bànakisɛko sira fɛ, o dɔw bɛ Sɔ̀rɔ nfyenaɲamaw fɛ ;
- Gòlolabana dɔw yὲrɛ bɛ Bɔ gòlo la kà fàrikolo mùmɛ Mìnɛ : ɲɔ̀nin, sɔ̀gɔsɔgɔninjɛ, dàna, zòn ani kùlezonnin ;
- Fàrikɔnfɛn minnu bɛ Weele ko kungoɲama, olu fana bɛ dègun dɔw Lase gòlo ma ni kùru-kuruw bɔli ye a la.
- Gòlolabana dɔw furakɛli bɛ Kɛ ni kolonsoli kɛli ye, o min ye walegolo tàli ye k’o Sògin gòlo bànnanen na k’o labalo.
6. Dodaɲɛ sɔ̀rɔlenw blàli fransɛkan na
boso = analyser, interpréter
carinni = rayonnement
cɛmagolo = derme
cɛn = hérédité
dànsagojòlibaga = ultraviolet
fìri = couche
gerelan = kératine
gòlo = peau
gòlofinji = mélamine
gòlolabana = dermatose, dermatite
gòlolabon = cancer de peau
gòloɲɛdilan = pigment
jànkaro = maladie, pathologie
jènini = brulure
jùkɔrɔgolo = hypoderme
kɛntufa = cellule adipeuse
kolonsoli = greffe
kùlezonnin = scarlatine
kungoɲama = allergie
kùnnagolo = épiderme
lahinɛni = température
lakanani = protection
lakurayali = régénérescence
màganna = toucher
manayalan = élastine
ncɛnbara = glande sébacée
nfyenaɲama = mycose
nɔrɔlifu = collagène
ɲɛ = couleur
sɔ̀minan = organe de sens
sɔ̀misira = nerf
sitɔrɔlan = follicule pileux
siwulibu = muscle érecteur / horripilateur
tùfa = cellule
wɔ̀ɔsijibaara glande sudoripare
Sunkofɔlan
Ballo, Issiaka, 2019, Enrichissement lexical du bamanankan : les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine (Thèse de doctorat, ULSHB - IPU).
Microsoft Encarta Collection, 2009, peau.
Microsoft Encarta junior, 2009, la peau.
Blàdon : 2024-08-09 Yɛlɛmako laban : 2024-08-09
