Pɛnkɔrɔnin

Dugu yɔrɔfɔli

Pɛnkɔrɔnin Bɛ Sikaso marabolo an’a kolomi la, G ɔ̀nkaso galoda ani Kilela kafoda la. A ni Kilela cɛ Ye bam 50 ye ni k’a ni Gɔ̀nkaso cɛ jànya Kɛ bam 8 ye. A ni duguba min ka surun o Ye Sikaso ye. A n’o cɛ jànya Ye bam 38 ye.

Dugu minnu kɛlen dòn kà Pɛngoronin Lamini olu Flɛ : Nòyaaradugu B’a kɔrɔn fɛ, Nolabugu B’a tlebin fɛ, Ntɔ̀rla B’a ni kɛɲɛka ‘cɛ ni kà K ɔ̀rwedugu k’a ni worodugu ‘cɛ.

Dugu tɔgɔko

Kabi Pɛnkɔrɔnin Kɛra Pɛnkɔrɔnin ye, a ma Weele tɔgɔ wɛrɛ la. A tɔgɔ sɔrɔcogo 'kibaruya ma Di an ma. A tɔgɔ kɔnin bɔlen dòn dugu sìgibaa tɔgɔ fɛ ko Pɛngo.

Dugu dugutigiya

Laadala-dugutigiko Bɛ Pɛnkɔrɔnin sa, nka faama-dugutigi fana Bɛ yen min bɛ dugu ni faamaw cɛtaama Kɛ. Dugutigiya Bɛ kìn kelen ni jamu kelen ka bolo kan an’a bɛ Nà ‘kɔ̀rɔyakunda. Dugutigi ntanyali de bɛ Se kà Nà ni dugutigi yɛlɛmani ye.

Pɛngo, n’a ka baara tùn Ye sὲnɛ ye, de Ye Pɛnkɔrɔnin dugu sìgibaa ye. Kɔ̀ba Jamutɛnɛ de Bɛ dugutigiya la bì. Dugutigi kɔrɔ dɔw Flɛ : Pɛngo Jamutɛnɛ, Yafune ani Kulifɔrɔ Jamutɛnɛ.

Dugu bònya

Kìn fla de Bɛ Pɛnkɔrɔnin : Sebena ani Siginamina. Duguden hakɛya bɛ Taa 450 la an Bɛ dòn min na i ko bì.

Dugu siyako

Pɛnkɔrɔnin Ye Sɛnɛfɔdugu ye bamanankan fana bɛ Fɔ min ‘kɔnɔ kà Fàra Sɛnɛfɔkan kan. Nka kan fla ninnu na Sɛnɛfɔkan de fɔli Bɛ ‘ten kan. Jamu minnu Bɛ yen olu Ye Kɔnɛw ni Jamutɛnɛw ye. Sinankunya Bɛ nin jamu fɔlen ninnu ni Jamatɛ ani Tarawelew de ‘cɛ. Furusira Bɛ Pɛnkɔrɔnin kìnw ni ɲɔgɔn ‘cɛ, a jamuw ni ɲɔgɔn ‘cɛ a n’a ni dugu wɛrɛw ‘cɛ.

Dugu baarako

Baarako siratigɛ la, sὲnɛ bɛ Kɛ Pɛnkɔrɔnin ka sago baara bɛɛ kan. Pɛnkɔrɔnin sὲnɛfɛn dɔw Ye kàba, malo, keninke, saɲɔ, tiga, galama, woso, zɛrɛ, ʃɔ̀, ani kɔɔri. Sὲnɛ kɛrɛ fɛ, nakɔbaara fana bɛ Kɛ. Nakɔjiri dɔw Flɛ : mangoro, lenburu, buyagi, manje, ani namasa. Nakɔlafɛn dɔw Ye : fòronto, tamati, nkɔyɔ, pɔmitɛri, salati, ʃù ani gan.

Kà Fàra sὲnɛ ni nakɔbaara kan, pɛnkɔrɔninkaw cɛsirilen dòn baganmara fana na. Bagan marata dɔw Ye misi, bà, saga, fàli, wùlu, lὲ ani jakuma ye. Kami, tonkɔnɔ, jὲnɛntubannin ani ʃɛ Ye kamanmafɛn marata dɔw ye. Laadalamɔni fana bɛ Kɛ pɛnkɔrɔninkaw fɛ dla dɔ la. O mɔni kɛminɛnw Ye jɔ ni kala ye. Jɛgɛmara-yɔrɔ fla fana Bɛ yen.

Baara fɔlen ninnu kɔ fɛ, jago fana bɛ Kɛ Pɛnkɔrɔnin nka sugu tɛ yen. Jago minnu bɛ Kɛ olu dɔw Ye butigifeere, sὲnɛfɛn-feere, jiriden-feere, baganjago ani ʃɛfeere ye.

Nin Bɛɛ kɔ fɛ, pɛnkɔrɔninkaw bɛ bololabaara ni donsoya fana Kɛ. Bolalabaara kɛta dɔw Ye ŋununda, sìgilandla, segidla ani kalakadla ye. Donsoya bolodòn bɛ Kɛ dugu yɛrɛ ‘kɔnɔ.

Dugu fὲɛrɛko

Kungosogow fàgali la, fὲɛrɛ minnu Bɛ pɛnkɔrɔninkaw ‘bolo olu Ye marifa, bese ani kala ye. Fὲɛrɛ minnu Bɛ yen kungokɔnɔw fàgali la olu Ye: manabɛlɛ, ntɛnfɛrɛ, wɔ̀lɔjuru ani wɔ̀lɔgɛn. Fɛn minnu bɛ Kɛ sokɔnɔfɛnw minɛli la olu Flɛ: Jonbori (ka juru ncoma Fìli misi ‘ɲɛ, ncɔlɔ (ka misiden Dabɔ sin na), ka bagan masina Nɛgɛn kà Dòn a koronyɔrɔ la walima k’a Gɛn k’a Minɛ.

Dugu yiriwaliko

Yiriwaliko siratigɛ la, nin ko kura kofɔta ninnu Dònna Pɛnkɔrɔnin ‘kɔnɔ: pɔnpekɔlɔn, jabaranin, moto, jibanbew, kalalikɛ-mansin ani sὲnɛkɛ-mansin.

Banɲuman-kɛtɔn minnu ni dugu Bɛ baara la bì olu Ye « Save the Children » ani « IRED » ye. Kà fara Banɲuman-kɛtɔn fɔlen fla ninnu kan, « PACEQ » ni « UNICEF » fana ye Pɛnkɔrɔnin Dɛmɛ kàlanko la.

Dugu kàlanko

Forobala-kàlanso kelen Bɛ dugu ‘kɔnɔ. Sànwɔrɔ-kàlan dòn min Dabɔra 1998 sàn. Kà fàr’o kan, baliku-kàlanso saba ni sigini-kàlanso kelen fana Bɛ yen. Lakɔlikalan de Dònna fɔlɔ w’ale fana fanga de ka bòn.

Lakɔlikalan sababu la Masa Kɔnɛ ni ʃaka Kɛra lakɔlikaramɔgɔw ye.

Dugu batoko

Silamɛya, krecɛnya ani bolibato de Bɛ Pɛnkɔrɔnin. Laadalabato min bɛ Kɛ o bɛ Weele ko Suwula. Ale bato-kɛyɔrɔ kelen Bɛ yen. Dugu tnɛw Ye wugu ni ɲinɛ ye.

Dugu ɲɛnajɛkow

Nin ɲɛnajɛlako ninnu bɛ Kɛ pɛnkɔrɔninkaw fɛ an Bɛ dòn min na i ko bì: kɔɲɔ, denkundi, seliw, sànyɛlɛmaw, sànkunbɛn ani tɔnɲɛnajɛw. Лɛnajɛ fɔlen ninnu fɔliminɛnw Ye bala, flen, fle, ani jenbe ye.

Farikolo-ɲɛnajɛ min bɛ Kɛ yen o Ye ntolatan ye. Dugu ɲɛnajɛw bɛ Kɛ fὲrɛ la.

Dugu kungoko

Jiboli-yɔrɔko siratigɛ la, kɔ̀ fla ni dàla kelen Bɛ Pɛnkɔrɔnin. Ntɛbɛn de bɛ Sɔrɔ nin jiboli-yɔrɔ ninnu na. Kaana, kooro, ani koorokaara fana bɛ Sɔrɔ a jisigi-yɔrɔ ninnu na.

Dugu kungojiri dɔw Ye jala, banan, sanan, genun, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, ani nɛrɛ ye.

Nin kungofɛn kofɔta ninnu bɛ Sɔrɔ Pɛnkɔrɔnin kungo ‘kɔnɔ: warablen, miniɲan, dànkalan, duga, kungo kami, wɔ̀lɔ, bunun, baninkɔnɔ, tònkanjɔ ani bàla. Kulu 3 fana Bɛ yen kungow la.

Dugu kaburudoko

Pɛnkɔrɔnin kaburudo Ye fla (denmisɛnw ta kelen ani mɔgɔkɔrɔbaw ta kelen) ye. Kelen Bɛ dugu ni tlebin ‘cɛ ni kà tɔ kelen Kɛ dugu ni kɛɲɛka ‘cɛ.

Dugu waatiko

Waati minnu bɛ Fɔ ɲɔgɔn ‘kɔ Pɛnkɔrɔnin olu Ye samiɲɛ ni tlema ye.

Samiɲɛ bɛ Dabɔ Zuwɛnkalo la ni kà Kùncɛ Nowanburukalo la. Tlema bɛ Dabɔ Desanburukalo la ni kà Foori Mɛkalo la. Fonɛnɛ bɛ Dabɔ Nowanburukalo tlancɛ la ni kà Ban Fewuruyekalo la.

Goniya hakɛ sannada bɛ Se 40 ma ni k’a dugumada Se 22 ma.