Lakosɛbɛn > 2016 04 30
Mamadu Dukure: bamanankan kanhakɛko
Bamakɔ 2011 - 7 - 15
Dantigεli:
Bamanankan kalanni ka gεlεn; maa min ma o Faamu, wali ka Ban k’o Faamu hali kandɔnna-kunda, «Kùnnafoni [Hakilila A]» min Flε nin ye, o Wasara ‘seere ye. Sεbεn kalanni nɔgɔya bε kalanni delinna bolo, cyεn don; nk’a bε daɲε yeɲεna bolo ka Tεmε nin bεε kan. Bamanankan «DNAFLA tɔgɔla-sεbεncogo» kalanni gεlεya bε nin lahala ninnu bolo:
1. Daɲε kelen-kelenw dorokobali bε Kε sawura kelen na cɔy kasɔrɔ u kanhakε tε kelen ye, kanhakε sinamaw b’o kuma Sεmεntiya, i n’a Fɔ: kàba / kaba , tùgu / tugu, bère / bere,… An ye kanhakɛ sinama 978 Sɔrɔ MAKDAS ka daɲɛgafe kɔnɔ.
2. Daɲε sugu caman sawura ye kelen ye, kasɔrɔ u kanhakε tε kelen ye, i n’a Fɔ : matɔgɔ, wale, mankutulan,..
3. 1. Bamanankan daɲεw dorokoli ye hakεntan ye, wa ‘dànsigi tε dorokolen janya na.
Misali: - misikunkolo, misikunkolojenin, misikunkolojeninna
- kalanden, kalandensomɔgɔ, kalandensomɔgɔtɔn, kalandensomɔgɔtɔnkuntigi, kalandensomɔgɔtɔnkuntigidankan, …
A ye Dɔn o tuma, dorokolen hakεtan yeɲεna tε fεn sabatita ye hakili la ‘dya la, n’a tigεbali Tora.
3.2. Dorokolen kɔnɔdaɲεw kanhakε sεbεbilisalen don ka Kε tu fin ye, wa u kanhakε bε Yεlεma i Ko nɔnsi. Kalanni sèn fε, fo sɔmi ka Kε nin bεε wolomani fε ‘teliya la.
4. Kanhakε faranfasilen ni faranfasibali flanfla bε Na ni a bεrεmatungurunni ye.
Misali: ‘Cε tε yan ( cε si tε yan -> ‘cε = faranfansibali)
Cε tε yan ( cε lakodɔnnen -> cε = faranfasilen)
Min ka jugu o bεε ye, a bε Kε sabu jugu ye ka kumadonsow ka bamanankan cεɲi Dogo bɔgɔ la kalanni sèn fε.
«Kunnafoni [Hakilila A]» sεbεn in tε bamanankan tlɔlen sankɔrɔtalen ye, o n’a ta bεε, a kɔnɔ kanhakε bilisaɲaami ye hadada ye! An y’o Jira nin cogo in na:
· Kanhakε yεlεnnen ɲε Kεra blenman na ##;
· Kanhakε yεlεnnen majiginnen ɲε Kεra kɔlɔ la ## ;
· Kanhakε jiginnen ɲε Kεra finman na ## ;
· Kanhakε jiginnen mayεlεnnen ɲε Kεra ɲugu la ## ;
· Kanhakε faranfasilen taamaʃyεn ye dεnnan ( ‘ ) ye;
· Daɲε kanɲε kɔrɔcilen ( ## ) kùn ye kanhakε sariya nɔgɔn waleyali ye (Bubakar JARA ye min da Jira kabini 1981 sàn )
KUNNAFONI' [ Hakilila A ]
N bɛ wele' bla Mali sɛnɛkɛlaw' bɛɛ lajɛlen ma kέrɛnkɛrɛn-nenya la, kɔɔrisɛnɛnaw'. N'a ma ɲɛ Ko kɔɔriko' blala julaw' ka bolo' kan, n'an m'an bolo' di ɲɔgɔn ma ka bɛn kan kelen kan walasa julaw' kana an k'u sago' ye, sabu fɛɛrɛ' bɛ se ka y'u bolo.
An ni Dawuda Kɔnatɛ tlalen ɲɔgɔn na, an wulila k'an kunda Lɛnci kan. O ye dugu ye min bɛ Kasaro galoda la Kita marabolo' kɔnɔ. An selen yen, an ni Tumani Jalo ye ɲɔgɔn kumaɲɔgɔnya. O sen' fɛ, a ye minnu fɔ olu flɛ: Tumani Jalo ka fɔ' la, a ye kɔɔrisɛnɛ’ daminɛ a mɛnna. A ka fɔ' la, a ye sanji 8 de kɛ kɔɔrisɛnɛ' na; nka san 8 in kɔnɔ, a ye nafa caman sɔrɔ kɔɔriko' la. Fέn min ye "CMDT" feereliko' ye, jɔrɔnakoba' don anw sɛnɛkɛlaw' bolo ka da gɛlɛya caman kan: 1 Kasɔrɔ an ni "CMDT" bɛ baara' kɛ ɲɔgɔn fɛ, ni kɔɔri' sumana, hali n'a ma Ta, "CMDT" b’a wari’ sara, wa hali n'a tara fana, a wari' tɛ mɛn n'a ma sara. Nka julako’ mana fɔ fɛn o fɛn na, o tɛ laban gɛlɛya' kɔ. Sabu, olu tɛ foy ɲini u ka nafa' kɔ. Ka d'a kan, i ni jula' mana bɛn da' min kan i ka fɛn' sɔŋɔko' la, n'u bolo' fara, u bɛ se k'e ta' bla kɔ fɛ ka kura wɛrɛ ɲini, sabu e ta in tɛ taa k'u dan. O ye fɛn ye min bɛ anw jɔrɔ kosɛbɛ. Nka o bɛɛ n'a ta, n'a ma ɲɛ feereli’ kɔni kɔ, Mara' k'a lajɛ k'a hakili' to kɔɔri’ sancogo’ n'a wari saracogo' la, ani a doniwaati'. O tɛmɛnen kɔ, a k’a hakili' to minɛnko' fana na; nɔntɛ, n'a kɛra kɔɔri’ sumani dama ye k'a wari sarali’ kɛ waati min mana an dya ye, o mana kɛ san o san, kɔɔrisɛnɛ’ laban' bɛ sɔn ka dan o san’ ma, sabu, nafolo' sɔrɔfɛn t'an fɛ yan ko sɛnɛkɛla' bɛ se ka miliyɔn sɔrɔ min na san' kɔnɔ ni kɔɔri' tɛ. O tuma', Mara' kana sɔn abada k'a ka sɛnɛkɛlaw to julaw bolo. Kuncɛli' ni welekan' ka ɲɛsin sɛnɛkɛlaw' ma. N bɛ wele' bla ka taa Mali sɛnɛkɛlaw bɛɛ ma. N'a ma ɲɛ ko "CMDT" bɛ feere, an k'an bolo' di ɲɔgɔn ma bɛn' ni kelenya' kɔnɔ. Ni "CMDT" tigi kuraw' ka taabolo' ni kɔrɔlen' kɛra kelen ye, a fɔra a banna, nka n'u ma kɛ kelen ye, o ko tɔ' tɛ maa Kɔnɔna' fili bɛn' kɔnɔ.
Kanhakε sariya nɔgɔn kofɔlen in ma Dafa: a ma kɔnɔ-rɔnnaw bεrεma-kanhakε jate Minε; a da ma Se faranfarsilen ni faranfasibali danfarali ma. N’a sariya tun Tara, a tun na flanfla yɔrɔ caman sèn Bɔ kalanni na; nk’a sariya in waleyali ma nɔgɔn. ‘Maa n’a Fɔ sεbεnyɔrɔ jateminε na, nin taamaʃyεn camanba in b’a Kunbɔ wa? Kanhakε sariya nɔgɔn ye ka tùlu ( ‘ ) Kε daɲε kanɲε yεlεnnen fɔlɔ dɔrɔn kùn na, n’a kanɲε tɔ bεε yεlεnnen don, nka ni daɲε kanɲε yεlεnnen ni jiginnen sorobalen don, k’u bεε kanhakε taamaʃyεn K’u kun na. An y’o taamaʃyεn Kε ni kɔrɔcili ye, ka daɲε kanhakε sorobalen kan jiginen Kε bagama ye “Kunnafoni [ Hakilila A ]” kɔnɔ. Sariya in matarafali taamaʃyεn hake bε Bεn 282 ma, n’an ma Fili; kanhakε faranfasilen taamaʃyεn jate ‘sèn t’o la; n’o dun Faral’a kan, taamaʃyεn kuuru hakε bε Bεn 348 ma. Sεbεn in yεrε daɲε bεε jεlen bε Bεn 408 ma. Daɲε 408, taamaʃyεn 348, n’a bè ten, kuma fɔyɔrɔ Tigεsɔnyara dεrε!... Dabali wεrε fusaman ɲinini ye wajibi ye k’an ka bana in Furakε!... MAKDAS ye taabolo nɔgɔn min Sɔrɔ, k’o Waleya sεbεn kelen in kan, o daluya Flε:
- ka kanhakɛ jiginnen taamaʃyɛn Kɛ a daɲɛ kanɲɛ fɔlɔ kan;
- Ka dɛnnan ( ' ) Sigi matɔgɔ faranfasibali daminɛ na;
- ka Wale siginiden fɔlɔ Kɛ kunbaba ye, ka flanfla ʃilasa a ni daɲɛ sugu wɛrɛ cɛ, i n'a Fɔ tɔgɔ, mankutulan, ...;
- Ka cì Kɛ daɲɛ dorokolen jan na, n'a kɔnɔdaɲɛ Sera
daɲɛ saba ɲɔgɔn ma, ko 2 b'a la minnu kanɲɛ bɛ 2 Bɔ
Misali: sinin-ɲɛsigi; denkundi-jama; fàasoden-juguya;
KUNNAFONI [ Hakilila B ]
N bɛ weele Bla Mali sὲnɛkɛlaw bɛɛ lajɛlen ma, ‘kɛrɛnkɛrɛnnenya la kɔɔrisɛnɛnaw. N'a ma Лɛ Ko kɔɔriko Blala julaw ka bolo kan, n'an m'an bolo Di ɲɔgɔn ma ka Bɛn kan kelen kan walasa julaw kana an K'u sago ye, sabu o fɛɛrɛ bɛ Se ka Y'u bolo.
An ni Dawuda Kɔnatɛ tlalen ɲɔgɔn na, an Wulila k'an Kùnda Lɛnci kan. O ye ‘dugu ye min bɛ Kasaro galoda la Kita marabolo kɔnɔ. An selen yen, an ni Tumani Jalo ye ɲɔgɔn Kumaɲɔgɔnya. O sèn fɛ, a ye minnu Fɔ olu Flɛ: Tumani Jalo ka fɔ la, a ye kɔɔrisɛnɛ Daminɛ a Mɛnna. A ka fɔ la, a ye sanji 8 de Kɛ kɔɔrisɛnɛ na; nka sàn 8 in kɔnɔ, a ye nafa caman Sɔrɔ kɔɔriko la. Fɛn min ye "CMDT" fεereliko ye, jɔrɔnakoba don anw sὲnɛkɛlaw bolo ka Da gɛlɛya caman kan: 1 Kasɔrɔ an ni "CMDT" bɛ baara Kɛ ɲɔgɔn fɛ, ni kɔɔri Sumana, hali n'a ma Ta, "CMDT" b'a wari Sara, wa hali n'a Tara fana, a wari tɛ Mɛn n'a ma Sara. Nka julako mana Fɔ fɛn o fɛn na, o tɛ Laban gɛlɛya kɔ. Sabu, olu tɛ foy Лini u ka nafa kɔ. Ka D'a kan, i ni jula mana Bɛn da min kan i ka fɛn sɔŋɔko la, n'u bolo Fara, u bɛ Se k'e ta Bla kɔ fɛ ka kura wɛrɛ Лini, sabu e ta in tɛ Taa k'u Dàn. O ye ‘fɛn ye min bɛ anw Jɔrɔ kosɛbɛ. Nka o bɛɛ n'a ‘ta, n'a ma Лɛ feereli kɔni kɔ, Mara k'a Lajɛ k'a hakili To kɔɔri sàncogo n'a wari sàracogo la, ani a doniwaati. O tɛmɛnen kɔ, a k'a hakili To minɛnko fana na; nɔntɛ, n'a Kɛra kɔɔri sumani dama ye k'a wari sàrali Kɛ waati min mana an Dya ye, o mana Kɛ sàn o sàn, kɔɔrisɛnɛ laban bɛ Sɔn ka Dàn o sàn ma, sabu, nafolo ‘sɔrɔfɛn t'an fɛ yan ko sὲnɛkɛla bɛ Se ka milyɔn Sɔrɔ min na sàn kɔnɔ ni kɔɔri tɛ. O tuma, Mara kana Sɔn abada k'a ka sὲnɛkɛlaw To julaw bolo. Kùncɛli ani weelekan ka Лɛsin sὲnɛkɛlaw ma. N bɛ weele Bla ka Taa Mali sὲnɛkɛlaw bɛɛ ma. N'a ma Лɛ ko "CMDT" bɛ Feere, an k'an bolo Di ɲɔgɔn ma bɛn ni kelenya kɔnɔ. Ni "CMDT" tigi kuraw ka taabolo ni kɔrɔlen Kɛra kelen ye, a Fɔra a Banna, nka n'u ma Kɛ kelen ye, o ko tɔ tɛ maa Kɔnɔnafili bɛn kɔnɔ
MAKDAS ka sariya dajiralen bolilen sεbεn in kan, kalanni nɔgɔya kosɔn; o taamaʃyεnko dantigε Flε:
· Faranfasibali taamaʃyɛn hakɛ = 4
· Kan sinama kanhakɛ jiginnen taamaʃyɛn hakɛ = 20
· Wale sugandilen hakɛ = 56
· Taamaʃyɛn kuuru hakɛ = 24
MAKDAS ( Mali Kanko ni Danbe Se )
Walebaa: Mamadu DUKURE
Blàdon : 2016-06-11 Yɛlɛmako laban : 2016-07-08
