Zanadɔn - Fàkan

Masalasɛbɛn > Zana >

Zana (proverb anglεkan na), ni dɔw K'a ma ko ntalen, ye kuma jagocogo ɲuman dɔ ye. A b’a dabaa ka kumadɔn n'a ka ɲɛmajɔlenya Jira. A bɛ kuma Koron k'a Surunya n'a ma Se kuma caman fɔli ma. Nin fasiri in ‘kɔnɔ, an bε na Kuma zana kan ‘bakuurubaya la. Zana bɛ Se kà Baara cogo caman na sɛbɛnni na k'a kàlanni n'a faamuyali Nɔ̀gɔya mɔgɔw ‘bolo. O siratigɛ la, an bε zana baaracogo duuru da Jira yan minnu Flɛ: zanasεrε, kɔrɔmaɲɔgɔn-zanaw, sinamazanaw, zanakabila, zanasanga.

Zanasɛrɛ
Zanasɛrɛ Ye zanaw sɛbɛnnen ye k'u Ton ɲɔgɔn ‘kɔ tèn walima k'u Ton ɲɔgɔn ‘kɔ kà ‘tali Kɛ siginiden bɔcogo kan ɲɔgɔn ‘kɔ a da fɛ. An bɛ zanasɛrɛ dɔ Di yan zana den mugan (20) ɲɔgɔn bɛ min ‘kɔnɔ. A kɔnɔzana kelen-kelen bɛɛ bɛ da Minɛ ni bamanankan siginiden kanntan (dafata) dɔ ye fo n'a Bɔra "r" dɔrɔn na. ‘Zana tɛ da Minɛ ni "r" siginiden ye walima kanmaw (dafalen) ye fo n'a Bɔra "i" la.

An ka kuntigi Kɔnɔ, kotigi ko dòn n’o tε kùnkolo bε bεε la
Bakɔfεla lakali bε warablen kɔrɔ To ji la
Cukan fla bε wùlu min tlo kɔrɔ o tε ‘minεni Kε
Duntulu mana Ban ‘gεrε bε Kε muntulu la
Fàli ka cεɲa tε fosi ɲε a ka doni Tà dɔrɔn
Gɔn kɔrɔ de bε nεrε wɔrɔcogo Dɔn
Hakilima ka ɲi fòolotɔ ka dlokiba kantigε-yɔrɔ la
I se t’i den min ka dugutaala, i b’a Fɔ ko Ala kà Se n’a ‘ɲuman ye
Janni ka di ɲɔgɔmε ye a kɔlakuru de tε Sɔn
Kami mana fan Da don min na, a tε Лὲgεn o don
Laɲini ka Kɔrɔ ni latigε ye.
Minεntama ye kɔnɔdimi Bɔ cyεn fε.
Naminεna kun mana gabuguda Dìbi, o bε na ‘sɔrɔ Dya
Лɔ mana Ja, a bε To sòcε ntaga gεlεnw de ye
Ŋɔmi koronnen t’a dunnen ye
Sagajigi bε Malo ni fεn dɔ ye, bakɔrɔnnin bε lɔgɔ Jɔ n’o ye
ʃε bε hakili Sɔrɔ kà bɔ wɔ̀lɔ jeniyɔrɔ la
Taali bε kabakurunin min ma, ni furalan Dònna o ‘kɔrɔ, o b’o Sennateliya
Waranin mana magan min Kε, a b’o boʃima Kε
‘Yeekeyɔɔkɔ Cyεnna kabini a jɔdon

Kɔrɔmaɲɔgɔn-zanaw
Olu ye zanakulu ye minnu bɛɛ bɛ hakilina kelen Fɔ wa u fana bɛ Se kà Blà ɲɔgɔn nɔ na kumasen ‘kɔnɔ. A kulu kelen kɔnɔzana bɛ da Minɛ fla la fo kà Se caman ma. A misali dɔw Flɛ:

N’i ye wɔ̀lɔnin sɔn bεε Bɔ a la, a tɔ tε ‘nalakεta Bɔ
N’i ko i bε datu finman bεε Bɔ a la, a tɔ tε To

Nin zana den fla ninnu bɛ Fɔ kà hakilina min Lase o ye "fɛn kelen jugumanfan bɛɛ tε Se kà Bɔ a la n'i ma Dànkari a ɲumanfan na".

N’i b’a fε kà Se i ka foro ‘kɔrɔ, a da Minε binjugu-mayɔrɔ ma
N’i ma ʃùw Bugɔ ɲεnamaw tε Siran i ye
N’i bε forojiri Tigε, i b’a da Minε ʃiw ma

Hakilina min laseli bɛ mɔgɔ Blà kà nin zana den sàba ninnu dɔ la kelen Fɔ o ye "se tɛ Kɛ fɛn min ma n'i ye se kɛlen ye o ma o b'a Jira ko se bɛ Kɛ minnu ma kà kɔrɔ k'olu tɛ Kisi se kɛli la u ma blen". I b'a Ye ko zana sàba ninnu bɛɛ bɛ Se kà Blà kumasen dɔ ‘kɔnɔ kà nin hakilina in Di.

‘Mɔgɔ tε sununkun ɲininka ‘Лagasa la
‘Mɔgɔ tɛ cɛkɔrɔba Лininka ‘bonbonsiko la
Yeko ye ‘fɔko Ban
Mɔgɔ tε npogo Лininka kasa la

Nin zana den naani ninnu bɛ Kɛ kà hakilina min Lase o ye "fɛn dɔw yeli wali dɔnni n'u jogo wali sawura faamuyali man jan ɲɔgɔn na f'a tɛ Se ɲininkali kɛli ma".

Sinamazanaw
Olu ye zanakulu ye minnu bɛ Taa fla-fla kà caya. U fla bɛ ɲɔgɔn kɔ Kari hakilina dili la. Ni kelen bɛ hakilina min Fɔ k'o Лὲ, tɔ kelentɔ bɛ Fɔ k'o hakilina kelen in Lagosi. U ye ɲɔgɔn tnɛ ye hakilina kelen Laseli la. An ka misali sigidama fla in Maflɛ:

Ni kara bɛ ɲɛbɛrɛ ‘kɔ, a jɔyɔrɔ bɛ Bɛn kulukulu da ma
Jɔn kùnnandi cɛlajuru tigɛyɔrɔ bɛ Bɛn ɲamasun kɔrɔla ma

Hakilina min ye nin zana fla jὲ ye nka n'u bɛ Sinaya a laseli la o ye " kùnnandya ni kùnnangoya" ye. Zana fɔlɔ la, sababu sɔrɔlen bɛ Kɛ bɔnɛ ye wale tìgi ma (ɲɛbɛrɛ jɔyɔrɔ Kɛra sababu ye ʃɛw y'a Dun). Zana flanan ‘kɔnɔ, sababu sɔrɔlen bɛ Kɛ hɛɛrɛ ye wale tìgi ma (kulusijala tigɛyɔrɔ Kɛra sababu ye a tigi ka jàla wɛrɛ Sɔrɔ o yɔrɔ bɛɛ). Kùnnangoya Bɛ wale tìgi ye zana fɔlɔ ‘kɔnɔ ninka kùnnandya Kɛ wale tìgi ye zana flanan ‘kɔnɔ.

Màa ɲin jɛdon y’a nkasakidon ye
Màa ɲin jɛdon y’a jiradon

Hakilina kelen min bɛ yen ni nin zana den fla bɛ ɲɔgɔn Sɔsɔ o kan o ye "ko masina selen a ɲὲ dàn na". Zana fɔlɔ bɛ ladili Kɛ kà mɔgɔw Lasɔmi ko ni fɛn masina Sera a ɲɛli sawura la k'a tɛ Mɛn blen n'a ma Cyɛn. O ye zana ye min b'a Fɔ ko mɔgɔ k'i Farati waso wali i jìgi dali kan fɛn ɲumannin kan bari a ni cyɛnni cɛ man jan. Zana flanan bɛ sugunini Kɛ ko ni fɛn masina Sera a ɲὲli sawura la ko a tìgi bɛ Se k'i Waso n'a ye. Fɛn cyɛnni tɛ jɔrɔnnako ye o zana in ‘bolo. O Ye ‘zana ye min bɛ mɔgɔ Ladi kà Kɛ waso kan ni fɛn ɲumannin ye. A zana fla bɛ ɲɔgɔn Kɔbɔ hakilina kelen dili kan.

Zanakabila
O Ye ‘zanakulu ye min kɔnɔzana kelen-kelen fɔli bɛ Bòli hakilina kelen dɔ miiriya kan. An bɛ sàba ɲɔgɔn Di a la nin yɔrɔ la yan.

Zanakabila fɔlɔ

Dà ka kumuya bε Dɔn kabini a bulu flanin
Den ɲuman bε Dɔn a ba bàra la
Nkεlεndennin bε Mɔ ni bàga y’a ‘da

Nin zana den sàba ninnu bɛ Fɔ kà Da hakilina min kan o ye "jogo min bε fεn kɔrɔbayalen na, o Dabɔra kabi a dɔgɔmannin". An b'a Fɔ k'u bɛ o hakilina zanakabila ‘kɔnɔ bari u bɛɛ kɔrɔ bɛ Munun-munun o hakilina in fɔli da fɛ.

Zanakabila flanan

Denmisεn-wulu ‘sèn ka di nk’a tε ‘wula Dɔn
Cὲkɔrɔba sìgilen bε fεn min Ye denmisεnnin jɔlen t’o Ye
Denmisεnnin sen ye sanu ye nk’a kùn ye nsira ye
Cὲkɔrɔba sìgilen bε mɔrɔn Dɔn

Nin zana den naani ninnu bɛ Fɔ kà Da hakilina min kan o ye "Denmisεn ni maakɔrɔba dεsεnnakow n’u sennakow sangali ye ɲɔgɔn ma". Zanakabila kelen kɔnɔzana bɛ Se kà Caya. U kelen-kelen tɛ Se kà Blà ɲɔgɔn nɔ na kà ɲɔgɔn jɔyɔrɔ Fa nka u bɛɛ kɔrɔ kɔni bɛ Bòli hakilina kelen laseli kan. A ni kɔrɔmaɲɔgɔn-zana bɛ Dànfara kà Bɔ ɲɔgɔn ma o yɔrɔ la o min kɔnɔzanaw bɛ Se kà ɲɔgɔn jɔyɔrɔ Fa kelen-kelen.

Zanakabila sabanan

Gεrεsεgεtigi bε ji Fèere bada la
Jɔnnin kùnnandi kὲlεbaa ni ‘Ala man di
Jɔn kùnnandi cεlajuru tigεyɔrɔ bε Bεn ɲamasun kɔrɔla ma
Nɔnsin gεrεsεgεlantɔn tε ‘jolo Bɔ
Hali n’i ye jyεn Kε ʃεfan ye, jɔnnin kùnnandi bε sanke-siriyɔrɔ Sɔrɔ a ‘kɔnɔ

Nin zana den duuru ninnu bɛ Fɔ kà Da hakilina min dili kan o ye "Sababu minnu bε Tà kùnnandiya kan". U b'o zanakabila de ‘kɔnɔ.

Zanakabila naaninan

N’i ye taɲεnkɔn Dòn tacyεntɔ bolo la, a bε bolokantaama Kε fo k’o Bìn
Hali ni dangatɔ Dònna miniɲantɔnɔ na, a ni ‘fεn tε Bɔ
Hali n’i ye dangaden Blà tulubara ‘kɔnɔ, a koyokoyolen bε Bɔ
Ni danga bε sò ‘kɔ, fàli b’a Dàn
Ni kara bε ɲεbεrε ‘kɔ, a jɔyɔrɔ bε Bεn kulukulu da ma
Basa jukɔrɔmadondon ka di ni ntori ye
Hali ni Bamakɔ Cira kùnnango ɲε na, a ni ‘fεn tε Bɔ butelifεrεn ‘kɔ
Hali n’i ye kuranε Siri fàli sèn na, a tε sò Gεn kà Sɔrɔ

Nin zana den seegin ninnu bɛ Fɔ kà hakilila min Lase o ye "Kùnnandya wali mankutubaya tε mɔnε Bɔ ko dɔw la". Zanakabila ye zana dɔw fàralen ye ɲɔgɔn kan minnu fɔkun dɔw bɛ ‘tàli Kɛ ɲɔgɔn na. O la, i b'a Ye ko zana kelen bɛ Se k'i yɛrɛ Sɔrɔ zanakabila caman ‘kɔnɔ k'a sababu Kɛ ale fɔkun caya ye. A fɔkun kelen-kelenna bɛɛ bɛ Bɛn zanakabila dɔ hakilina ma. Zanakabila hakilina tɔgɔ dili ka gɛlɛn tuma dɔw la bari a kɔnɔzanaw dɔw hakilila bɛ Se kà Mabɔ tɔw ta la.

Zanasanga
O ye zana dɔ ‘tàli ye kan dɔ la k'o ɲɔgɔnsi Лini kan wɛrɛ la. A tɛ i n'a fɔ i bɛ zana Tà k'a Bayɛlɛma kan wɛrɛ la. A kɔrɔ ye ko zana min b'i ‘bolo kan fɔlɔ la i b'o sangaɲɔgɔn de Лini kan flanan na. Zana o zana bɛ kan fɔlɔ la o sangaɲɔggɔn ka kan kà Sɔrɔ kan flanan na bari kan fɔlɔ fɔbaaw ye zana Labɛn hakilina minnu laseli kan ma o hakilina kelenw bɛ Se kà Sɔrɔ kan flanan fɔbaaw ka adamadenya ‘kɔnɔ. Hakilina bɛɛ kɔni ‘zana tɛ Sɔrɔ kan bɛɛ la. O Ye zanasanga gὲlɛyayɔrɔ ye. An bɛ na zanasanga Kɛ bamanankan ni kan fla ni ɲɔgɔn ‘cɛ yan: bamanankan-fransɛkan, bamanankan-anglɛkan.

Bamanankan ni fransɛkan