Ngègeso I

Dugu yɔrɔfɔli

Ngègeso I fana ye Mali marabolo sàbanan, dugu dɔ ye. A ka galoda ye "koniŋɛ", a galotigi-dugu sugunba ye. A ka kolomi, (kucala) de ye duguba ye a ni min ka surun ɲɔgɔn na. A n'o 'cɛ ye bam 55 ye. Sikaso min y'a marabolo ye a n'o cɛ ye bam 171 ye. Nka a ni molobala cɛ ye 35 ye, o y'a ka kafoda ye. o bɔlen 'kɔ yen a ni dugu misɛnnin minnu bɛ dàncɛ Bɔ olu dɔw ye: Karangana, o b'a ni kɔrɔn 'cɛ ni bam 11 ye, sugunba bɛ tlebinyanfan fɛ ni bam 11 ye, kɛɲɛka fɛ, nubinɛso bɛ yen ni bam 3 ye,woroduguyanfanfɛla la, wurekela bɛ Sɔrɔ yen ni bam 19 ye.

Dugu tɔgɔko

Dugu in tɔgɔ fɔlɔ ye ngègeso I ye. Nka yɛlɛma ncinin dɔ de Dònn'a na kɔsa fɛ i n'a fɔ Dùgàn ta Kɛra cogo min na. O tɛ dɔ wɛrɛ ye, a tùn bɛ Weele fɔlɔ fana ko "gbɛɛŋɛkan", mamara dòn wa o fɔcogo kelen in de fana Yɛlɛmana ka na Kɛ ngègeso I ye n'o bɛ Jate a bamanantɔgɔ ye. Nka "gbɛɛŋɛkan" Sɔrɔla cogo min na o flɛ: Ngègeso ye dugu kɔrɔba ye, a tùn bɛ yen kabini lawalewaatiw janw na. Kɛlɛ de Nàna Bìn u kan k'a sɔrɔ Ci, k'a Kɛ tomon ye. O sèn fɛ minnu Sera ka Bòli ka Tla olu Taar'u Sìgi sugunba dònda la kɛrɛnkɛrɛnnenya la "sugunba kafona". Ɔ, u Tora yen sigi-n-fɛ la sɔn fo gɛlɛya Nàna Dòn u ni yenkaw 'cɛ. Yenkaw Tora u t'u Jate ko foyi la, 'bìn tùn bɛ K'u kan k'u bololafɛnw Minɛ u la. ka na Bɔ o la k'a Kɛ hali sɛnɛkɛyɔrɔ minnu tùn b'u 'bolo o bɛɛ Minɛna. O kɛlen, ngègesoka bòlilen ninnu na, cɛkɔrɔba dɔ tùn b'u la, o y'u Fàra ɲɔgɔn kan ka kum'u fɛ ko kɛlɛ de Nàna n'olu ye ko nka n'u ni jatigiw tɛ ka Лɛ a ko tɔ da la kɛlɛ dun Nɔgɔyala k'u ka Segin ka T'u ka tomon kɔrɔ la. Ɔ, o kuma fɔlen dɔw ma Sɔn minkɛ a Ko k'a bɛ Segin ka To ka Taa "gbɛɛŋɛ-gbɛɛŋɛ". kumasen in ye mamara ye, a kɔrɔ de ye k' a bɛ Segin ka To Taa "Dɛmɛrɛdɛ". Ɔ, a Seginna ka Taa, minnu tùn Bànna taali ma yen bɛnbaliya Nàna juguya kosɛbɛ, o kɛlen dɔw fana Taara Fàra a kan. Yɔrɔ Nàna bònya tun. O kuma na, u fana Sinna k'a D'a la ko "gbɛɛŋɛkan", i n'a fɔ aw b'a kàlama cogo min na "kan" bɛ dorogo miɲakaduguw caman na ka "so" Лini. Ola, "gbɛɛŋɛkan" kɔrɔ flɛ: "Dɛmɛrɛdɛ so".

Dugu marabaako

Ngègeso I ma Kɛ jamanatigi-dugu ye, nka a Marala karangaso ta fɛ. Dugutigiya min b'u fɛ yen, o ye: Fàamadugutigiya ye. Nka tuma dɔw la u ka o fàamadugutigiya min flɛ, tuma dɔw la a bɛ Se ka Nà kɔrɔya-kunda i n'a fɔ a bɛ Nà sugandilikunda cogo min. Yen dugutigiya tolen bɛ jàmu kelen 'bolo kìn kelen na. Ngègeso I dugutigi kɔrɔ dɔ ye: Kipa Dawu, Madu Dawu, Lamin Dawu, Seedu Dawu ani Umar Dawu. Ni ngègeso dugutigi Sìgira wuliliko kuma t'a la fo n'a ye ko Kɛ min bɛ dugudenw yamaruya k'a lawulili Laɲini. N'o dɔ Kɛra u bɛ kàlata wɛrɛ boloda ni k'a Lawuli ka Bɔ yen. Nka n'o ʃi ma Y'a la ko fo Ala Nàna n'a ka nà ye min ye saya ye. U bɛ sàn kelen de Kɛ ka sɔrɔ ka kura Sìgi. Màa min bɛ ngègeso I dugutigiya la bì o ye ʃaaka Dawu ye.

Dugu bònya

Ngègeso I tɛ o ʃi duguba tèn. Kìn kelen de y'a ye: Ngègeso. Sàn laban ninnu na jatew y'a Jira k'a Fɔ ko ngègesokaw tɛ màa 1280 ɲɔgɔn kan. An tɛ Se k'a Fɔ ko tomon kɔrɔ bɛ yen bari kɛlɛ nàlen u Bòlila nka sugunba sìgunba sigi cyɛnnen u 'bolo, u Sèginna ka n'u Sìgi o yɔrɔ kelen in de la. Wa u bɛ yen de hali bì.

Dugu siyako

Siya wɛrɛ tɛ Sɔrɔ yen ka Fàra miɲakaw kan an bɛ bì min na. Yen jàmuw ye: dawu ni danbɛlɛ ani baare ye. Sinankunya bɛ Tɛmɛ ngègeso I dawulakaw ni mali Tarawele bɛɛ 'cɛ. Furuɲɔgɔnya bɛ Tɛmɛ yenkaw ni laminidugu bɛɛ 'cɛ, w'a bɛ Tɛmɛ fana du bɛɛ ni ɲɔgɔn 'cɛ ani kìn bɛɛ. Ngègesokaw bɛ mamara de Fɔ kɔsɛbɛ nka bamanankan fana bɛ Fɔ.

Dugu baarako

Ngègeso I ye sɛnɛ-dugu ye. Yenkaw bɛ keninke, saɲɔn, sàba, malo, tiga, tiganinkuru, ɲimikala, gajaba, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kurubaa, danan, bɛnɛ, dà ani kɔɔri Sɛnɛ. Nafɛnmisɛnnin-sɛnɛyɔrɔw b'u 'bolo. O yɔrɔ ninnu na u bɛ foronto ni tamati ni nkɔyɔ ni salati ni ʃù ni gan ni kɔnkɔn ni nanaye ni melɔn ni sira Sɛnɛ yen. Ngègesokaw bɛ jirituru fana Kɛ. U ka jiriba turutaw ye lenburu ni mangoro ni buyagi ni namasa ani sɔmɔ ye. Sɛnɛ tɛmɛnnen 'kɔ yen, u bɛ baganmara ni jago ani bololabaara misɛnnin dɔw fana Kɛ fana. U bɛ daba ni kamanmafɛnw minnu Mara o dɔw ye bà, misi, saga, fàli, wùlu, jakuma, lɛ, ʃɛ, kami, tonkɔnɔ ani jɛnɛntubannin ye. U ka jago sinsinnen dòn butigifeerew ni sɛnɛfɛn-feerew ni jiridenfeerew ni baganjagow ani bololafɛndlata-feerew i n'a fɔ kolondla, daba o n'a ɲɔgɔnnaw. Nka an bɛ bì min na sugu kɔni t'u fɛ yen fɔlɔ.

Dugu fɛɛrɛko

Manabɛlɛ ni wɔlɔjuruda ni gɛnni ani samani kɔnɔ nɔ fɛ ni saba ye, olu de ye Ngègesokaw ka kɔnɔminɛ-fɛɛrɛ ye. Nka marafa de y'u ka kungosogobaw fàalan ye. Yenkaw fana bɛ misiden dabɔ ni ncɔlɔ de ye. Nka u b'o Weele u ka kan na ko"gbaara". U bɛ dugukɔnɔbagan murutilenw Minɛ ni jonborifli, koronka-minɛ ani nɛgɛka-minɛ (ni dumunifɛndɔ ye) ye. Finisɔgɔ ni bɔfledla ni gɛnkurunnindla fana bɛ K'u fɛ.

Dugu yiriwaliko

Baɲumankɛtɔn minnu 'sèn Yera u ka ɲɛtaa la olu dɔw ye AMEDD, CMDT, ʃIGIЛIMƐ ye. U ka yiriwa Bòlila dugumɔgɔw dɛmɛni kan waleya damadɔ la i n'a fɔ sɛnɛ, dugukolo lakanani, kɔɔri labaaracogo ɲuman, sininɲɛsigi baaraw ani sannifeerew. O tɛmɛnen 'kɔ yen kokura nàlen dɔw ye ɲɔʃimansin, kɔlɔn ŋana, jabaranin, kɔɔrisugu, kalalimansin, kɛnɛyaso ani moto ye.

Dugu kàlanko

Ngègeso lakɔlikalan daMinɛna 1998 sàn. Dugumandakun fàn fɔlɔ y'u ta ye wa forobata dòn. Kɛnyɛrɛye madarasaso kelen fana bɛ yen o min da Bɔra 2009 sàn, o ye Dugumandakun fàn fɔlɔ ye fana. Yen blonkɔnɔkalan bɛ Taa sàn 40 ɲɔgɔn na bì. Nka balikukalan fana Nàna ka Kɔn o 'ɲɛ ni sàn ɲɔgɔn ye. Nka min bɛ ten kan bì o ye lakɔlikalan ye.

Dugu batoko

Kerecɛnya ni silamɛya de bɛ Ngègeso. Màa minnu Nàna ni yen silamɛya olu ye Madu Dawu ni Seedu Dawu ye. Misiri kelen de b'u fɛ yen, o de fana y'u ka jumamisiri ye. Amadu Dawu de yen kerecɛnya dònbaa ye, a nàli ni bì cɛ fana bɛ sàn 40 ɲɔgɔn Bɔ. Laadalabato tùn bɛ yen tuma min na bakɔrɔn de tùn ye dugudasiri ye. Yen tnɛ ye warablensogo ye.

Dugu ɲεnajεko

Ngègesokaw ka ɲɛnajɛlakow ye kɔɲɔw ni seliw ni sanyɛlɛmaw ni tɔnɲɛnajɛ ni ntolatan ani laadalakow ye. U ka fɔlifɛnw ye fle, bàra, bala ni dunun ani ntola, gita, ntamanin, buru, jenbe ye. U ka ɲɛnajɛyɔrɔ kɛrɛnkɛrɛnnen ye dugu foroba-kɛnɛbaw ye. N'u b'a Weele ko Logonɔhɔ.

Dugu kungoko

Kɔ ni dàla ani jɛ damadɔ bɛ Sɔrɔ Ngègeso I kungo 'kɔnɔ. Wa a yɔrɔ kofɔlen ninnu na jilafɛn dɔw bɛ Sɔrɔ yen ye i n'a fɔ: jɛgɛ, kaanaw ni koorow ani koorokaaraw. Jiri suguya caman bɛ Sɔrɔ yen fana i n'a fɔ jala, banan, sanan, genun, nkaba, npeku, zaban, dingɛ, gele, nsira, bumu, ʃì, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, kòro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama danga sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ ani nten. Miniɲan, dànkala, ntomisa, nkorongo, duga, kungo-kami, wɔlɔ baninkɔnɔ ani kɔnɔsogonin ybɛ Sɔrɔ yen. U ka kungodaw tɔgɔ ye: Doɲaa, dɔrɔyaŋa, kacɛrɛ, ani gbologo.

Dugu Kaburudoko

Koburudo kelen de bɛ Ngègeso I na Bari bɛɛ ye kìn kelen de ye. U ka o kaburudo bɛ dugu ni woroduguyanfan 'cɛ. Sababu min Nàna n'o ye o ye jiko ye; n'a Bɔra yen fàn na a tɔ bɛɛ ye jiboliyɔrɔw ye.

Dugu waatiko

Yen samiɲɛ bɛ Dòn mɛkalo laban na dɔɔni, u ka tlema bɛ da Minɛ ɔkutɔburukalo la. Sanji bɛ Se ka Nà dùgàn fo ka Se ʃyɛn 58 ɲɔgɔn ma. Wa samiɲa 'kɔnɔ, u ka sumannen cayalen tɛ Tɛmɛ 100mm kan.