Banjugula

Dugu yɔrɔfɔli

Banjugula ye marabolo fɔlɔ dugu dɔ ye min bɛ Kita kolomi fɛ ani Fuɲa galoda. A ni Kita cɛ ye bam 4 ye. Sananfara bɛ Banjugula ni kɔrɔn cɛ ni bam 7 ɲɔgɔn ye, a ni tlebin cɛ dugu ye Dunba ye, bam 3, Kita b'a ni worodugu cɛ ni bam 4 ye, min ye kɛɲɛka fɛ la ye, o ye Gumanko ye, bam 5. Duguba min bɛ yen ni Banjugula n'o cɛ ka sùrun, o ye Kita ye.

Dugu tɔgɔko

Tɔgɔko nàsira la Banjugula Sɔrɔla a sigibaa tɔgɔ de nɔ fɛ "Banjugu". O tɔgɔ fɔli de Nàna ni Banjugula fɔli ye. Banjugu Sisɔkɔ de y'a tu tigɛ. Ale de Nàna ka bɔ Mande sɛnɛ bolo ma.

Dugu dugutigiya

Banjugulakaw ka dugutigiko ye laadaladugu-tigisigi ye min bɛ jamu kelen ka bolo kan. U ka dugutigiya bɛ Nà kɔrɔya-kunda de. Ni dugutigikɔrɔ Faatura, kura de bɛ Sìgi sàn kelen o kɔ. U ka dugutigikɔrɔ dɔw tɔgɔ flɛ: Banjugu Sisɔkɔ, Hamakan Sisɔkɔ. Maa min Bɛ dugu kùnna bì, o ye Famori Sisɔkɔ ye.

Dugu in tun bɛ jamanatigi-dugu kɔrɔ, o ye Kita ye.

Dugu bònya

Kìn fla de bɛ yen minnu ye Bɔgɔnɔ ni Komikomi ye. A maa hakɛ ye 400 ye. A ba sigiyɔrɔ 2nan na. A sigiyɔrɔ kɔrɔ ye Mande ye ani a bɛ yɔrɔ min na bì. Siya minnu bɛ yen, olu ye maninka, fla. Yen jamuw ye Sisɔkɔ, Tarawele, Sidibe ani Kuyatɛ ye. Sɛnɛkunya b'u bɛɛ ni ɲɔgɔn cɛ. Jamu kofota ninnu bɛɛ bɛ ɲɔgɔn Furu fo Tunkaraw. Furu bɛ kin bɛɛ ni ɲɔgɔn cɛ.

Yen kanfɔtaw ye maninkakan ni puular ye. Nka kan min bɛ Fɔ yen kosɛbɛ, o ye maninkakan ye.

Dugu baarako

Sɛnɛ ye Banjugula baaraw la fànba dɔ ye. Ka Fàra o kan baganmara, jàgo bɛ Kɛ yen.

Forosɛnɛ siratigɛ la, u bɛ fɛn minnu Sɛnɛ, olu ye: keninke, sàɲɔ, kàba, màlo, tiga, tiganinkurun, ɲimikala, gajaba, ku, bananku, woso, je, bàra, galama, ʃɔ, zɛrɛ, kuruba (jabere), danan, bɛnɛ, dà, fini, filensun, kɔɔri.

Nakɔsɛnɛ: mangoro, buyagi, manje, bananku, jafarana, jabibi, sebe, lenburuba, lenburukumu, mandiriye, namasa, tamati, nkɔyɔ, jaba, salati, ʃù, nanaye, melɔn, karɔti, pɔpɔrɔn, beterafu.

Jàgo: sὲnεfεnw, fìnifeere, butigifeere, baganjago.

Baganmara : misi, bà, saga, sonsan, fàli, sò, wùlu, jakuma, bama, koorokaara.

U bɛ kamanmafɛn minnu Mara, olu ye: ʃɛ, kami, tonkɔnɔ, jɛnɛntubanin; bawɔlɔ. U ka mɔni ye laadalata ye min kɛ minɛnw jɔ, doolen ani sansaranin ye. U b'o mɔni in Kɛ kɔ de la.

Bololabaara minnu bɛ Kɛ Banjugula olu ye : sigilandla, kalakadla, sansaradla, bɔrɛdla.

O tɛmɛnen kɔ numuyabaaraw bɛ Kɛ dugu in na. Numucɛw bɛ baara minnu Kɛ, olu ye: dabadla, jeledla, jalodla, murudla, zundla, marifa, tama, biɲɛn, kurun, ŋunan. Numumusow ta ye bɔgɔdaga, faka, dun, ɲintin, lɛfɛ dlali ye

Dosonya bɛ yen wa donso bolo bɛ Dòn ye.

Sɛnɛ de fanga ka bon yen kosɛbɛ.

Dugu fὲɛrɛko

Fɛɛrɛ minnu bɛ Banjugulakaw bolo kungofɛnw fàgali la olu ye : manabεlε, ntεfεrε, wɔlɔjuru, wɔlɔgεn, bese, waraminɛ-nɛgɛ, nkalaŋɛ, fɛlebɔ, basaminɛ-nɛgɛ, furabulu samani ka wɔlɔ Minɛ a fan kan, dingɛ tigɛli ka wɔlɔfan Bla o kɔnɔ, ʃiladɔn mana dali, buturu, kalanin, marfa.

Sokɔnɔfεnw minεni : ncɔlɔ ( ka misiden Dabɔ sin na), jonbori (ka juru ncoma Fili misi ɲε), ka bagan masina Nεgεn ka Don a kεyɔrɔ la walima k’a Gεn ka Minε.

Dugu yiriwaliko

Kokura nàlenw Banjugulakaw fɛ yen, olu ye : Лɔsiimansin, jabaranin, kɔɔrisugu, tlebarika-walan, kalalikεmansin, moto, pɔnpekɔlɔn, kɔlɔn ŋana, sɛnɛkɛ-mansin, senfɛjuru, latigɛdɔn, jisamamansin.

Baaɲumankɛ-tɔn minnu ni dugu bɛ baara la bì, olu ye jirituru ni kɔlɔnsen baaɲumakɛ-tɔn ye.

Olu de Nàna dugu mɔgɔw Dɛmɛ jirituru ni jiko sàbatili la.

Dugu kàlanko

Lakɔlikalanso 3 de bɛ yen minnu ye dugu ta ye. Balikukalanso 1 bɛ ye min Dabɔra 2014 sàn. O kɔ fɛ morikalansow bɛ yen.

Lakɔlikalan fanga de ka bon yen kosɛbɛ.

Dugu batoko

Silamɛya de bɛ Banjugula. Sanuwulen Sisɔkɔ de Nàna ni diinɛ in ye.

O kɔ fɛ yen laadalabato ye kɔmɔ ye. Dugu in dasiri ye Musokɔrɔ sìgiju ye.

Dugu ɲεnajεko

Kɔɲɔ, laadalakow, tɔnɲɛnajɛw, seliw, sanyεlεmaw ani sankunbεn ye Banjugulakaw ka ɲɛnajɛlakow ye. U ka o ɲɛnajɛ ninnu fɔlifɛnw ye nkɔnin, flen, gita, bàra ani dunun, bɔlɔn, dan, sinbi, kisa, daro ye. Nka ɲɛnajɛfɛn kɔrɔ dɔw fana bɛ yen i n'a fɔ bɛlɛta, nparibɔ, fɛrɛn, juruden, nten, wali, ʃεnta ani kɔlɔci. Banjugulakaw ka nin ɲɛnajɛ ninnu bɛ Kɛ bàrade la. Nin bεε kɔ fε farikoloɲεnεjε wεrεw bε yen i n’a fɔ sennantolatan, sennaboli ani nεgεsoboli.

Dugu kungoko

Banjugula kungo kɔnɔ, jisigiyɔrɔw ( kɔ, jɛ), jiriw ani kungofɛnw de bɛ yen.

Banjugula kɔ ye fla ye, jɛ ye saba ye.

Jisigiyɔrɔ ninnun na fɛn minnu bɛ Sɔrɔ yen : salen, ntɛbɛnbaman, ntigin, dodo, talaka, nfanan ; bàma, kaana, koorokaara, ntori, wondo.

Jiriw : jala, bànan, sanan, genun, nkaba, dingɛ, gele, npeku, zaban, nsira, bumu, ʃi, nɛrɛ, sebe, toro, balazan, kɔlɔ, ntabakùnba, koro, woo, ntɔngɛ, ntege, zɛrɛninjɛ, nkalama, danga, sunsun, zɛkɛnɛ, zaajɛ, nten, ɲama, ngùna, minkɔn, ntomi, wɔlɔ.

Kungofɛnw : sinɛnnin, bàla, minɛn, nkolonin, warabilen, suruku, miniɲan, dànkalan, ntomisa, nkorogo, duga, kungokami, wɔlɔ, bunun dingon, tentanin, baninkɔnɔ, tonkanjɔ, ntubanin, sɛgɛ.

Fadugu, Musokɔrɔnin sìgidugu ani Kɛɲɛfara ye yen kungodaw ye ni ka kùlu Kɛ Fadugu fana ye.