Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 10nan
Làbɛn 3 : Bàngudɔn (physique) : Tlè n’a màntonw kisa.
Dakun : Sìgidoolo n’a kùnkanfaamuyaw (Venus et ses littératures scientifiques)
1. ‘Sègin kɛli tlè n’a mànton 9 tɛrɛmɛni kan
2. Mànton 2 : Sìgidoolo (Venus)
2.1 Sìgidoolo ɲɛfɔli : mànton 2nan tlè da fɛ / tɔgɔ sɔ̀rɔcogo
Mànton 2nan dòn min bɛ Bòli tlè da fɛ
Yeelen B’a la kalo cogo la nk’a yὲrɛ ‘ta tɛ yeelen in ye. A bɛ tlè yeelen Màra mɔ̀gɔw bɛ min Ye a la. A ɲɔgɔn yeelenbɔla tɛ kàbakolo la ni tlè ni kalo Bɔr’a la.
A bɛ Ye ɲɛ gànsan na : a bɔtuma bɛ Fàlen dùgujɛda ni fìtiri ‘cɛ a yewaatiw la
A tɔgɔ sɔ̀rɔla « nὲgɛkɔrɔsigi » kɛsan fɛ. N’a tùn Yera dùgujɛda fɛ sàn min fonɛnɛ waati la, bolokoliw tùn bɛ Kɛ o sàn na. O de la u Ko a ma ko Sìgidoolo, hali n’a y’a sɔ̀rɔ ko ‘dòolo tɛ.
Mànton fɔlɔ-fɔlɔ dòn adamaden ye ɲininiminɛnw bùgubuguma kà Taa min kan kà Kɔ̀n tɔ̀ bɛɛ ‘ɲɛ : Etazunikaw ka Mariner 2 (1962), Mariner 5 (1965), Mariner 10 (1974)
2.2 Sìgidoolo ni tlè cɛ jànya :
bam miliyɔn 108 b’a ni tlè ‘cɛ
bam miliyɔn 42 000 000 b’a ni dùgukolo ‘cɛ
bam miliyɔn 50 000 000 b’a ni welennin ‘cɛ
2.3 Sìgidoolo bàrisogoko
bɔ̀gɔ ni fiɲɛ dùlenba ani ji murumurunin y’a bàrisogo ye
Kùluw ni kèrunnidaw ani jifolonw ni dùgukolofɔɔnɔw b’a kan
Sìgidoolo yankan ka dɔgɔ ni dùgukolo ta ye dɔɔnin dɔrɔn.
Sìgidoolo kòorikɔnɔ (diamètre) bɛ Bὲn bam 12 102
2.4 Sìgidoolo ka laminini kùntaala (période de revolution) : a ka sàn kelen kùntaala bɛ Bὲn tlè 224
2.5 Sìgidoolo ka munu-mununi kùntaala (période de rotation) : a ka don kelen kùntaala bɛ Bὲn tlè 243
2.6 Sìgidoolo kànfuntenihakɛ : 470°, ‘yὲlɛmaba tɛ Dòn o cogoya la kosɛbɛ
2.7 Sìgidoolo forokofiɲɛko (atmosphère):
A kànfiɲɛ kolo ka girin kojugu.
A kànfiɲɛ labɔlen dòn sìsanfiɲɛ la kosɛbɛ :96%
Kìribikumu dɔɔnin b’a la
2.8 A dànmanamantonko : ‘kalo ma Ye min bɛ Munu-munu sìgidoolo da fɛ fɔlɔ
2.9 Dodaɲɛkura fɔlenw fàamuya dili :
bàmɛtrɛ = kilomètre
bàngudɔn = physique
dùgukolofɔɔnɔw = volcan
forokofiɲɛko = atmosphère
fùntenihakɛ = température
jifolonw = canyon
kèrunnidaw = cratère
kìribikumu = acide sulfurique
kòorikɔnɔ = diamètre
laminini = revolution
mànton = satellite
munu-mununi = rotation
sìgidoolo = venus
sìsanfiɲɛ = gaz carbonique / dioxyde de carbone
sògo (bàrisogo / bɔ̀gɔ) = masse
sɔsɔlenya = densité
yankan = volume
Blàdon : 2023-09-15 Yɛlɛmako laban : 2023-10-13
