Sàmori

Sàmori fà tɔgɔ Ye ko Lanfiya Tùre, o Sìgira Maɲanbaladugu, Koɲan jàmana kan. Ni Lanfiya tɛ jàgo la, a b'a baganw Kɔ̀lɔsi. A mùsow bɛ ci Kɛ. Kàmaralaka minnu tùn ye jàmanatigiw ye, olu denmuso kelen tùn Bɛ Lanfiya ‘kùn, ko Masorona.

Sàmori wololen na Kɛ 1830 sàn na. A y'a ka denmisɛnya fànba Kɛ a beenna na. K'a To funankɛ ye, Sàmori tùn mana Dòn ‘jɛ o jɛ la, a bɛ k'o ɲɛmaa ye. A flan bɛɛ sɔ̀nnen B'a ye k'a d'a kan denmisɛn hakilima dòn, w'a bɛ fὲɛrɛ Sɔ̀rɔ ko bɛɛ la. Tɔ̀ɲɔgɔnya la, a ma màasi Fùsaya si ye. A tɛgɛ lablalen : min mana Sɔ̀rɔ o bɛ Tla tɔ̀ɲɔgɔn bɛɛ ‘cɛ. A tùn ka ko ka di a flan bɛɛ ye. Yɔrɔkelensigi ma Se kà Diya Sàmori ye. Ay'a Лini a fà fɛ kà Taa jùlaya la. Jàgo Diyara Sàmori la nk'a tùn t'a yὲrɛ Màjigin màasi ye. Odun ni jàgo tɛ Bὲn. N'i y'a Ye kὲlɛ la, bolokurunnakɛlɛ dòn. Dalakɛlɛ tɛ. Kuma caman lankolon, a tɛ Se o la. Sàmori tùn Ye kamalenkɔrɔ sanfa dugufa de ye. a mana Yɛlɛ, a ɲinw B'i ko waraba taw. A man'a ɲɛ Jɔ̀ i la i b'i kùn Sùuli. Bìlisibɔnsɔn de tùn dòn : a bolo fla jɛlen dòn. A tùn bɛ Fɔ ko màa ka ɲɛɲinini tɛ Se o màasugu la. Sàmori B'a ka jàgo la dɔgɔduguw ni ɲɔgɔn ‘cɛ. Sìselakaw Nàna Bìn Maɲanbaladugu wɛrɛw kan k'u bɛ Taa n'o baganw ye. O ye Sàmori Sɔ̀rɔ dùgu ‘kɔnɔ. A ye dùgu kamalen damadɔw Fàra ɲɔgɔn kan kà bìnkannikɛlaw Gɛn. U ma hali bagan kelen Sɔ̀rɔ kà Taa n'a ye, wa kὲlɛ ma Diya u la fana. Sàmori ka kὲlɛkuntigiya taamaʃyɛn Kɛra o kὲlɛ ye.

‘Sàn danmadɔ o ‘kɔ, u Sèginna kà Nà Bìn dùgu in kan tun. O ye Sàmori Sɔ̀rɔ taama na. Nìn sèn in na, u ma Dàn mìsisonya ma. U ye ‘cὲ caman Fàa kà Taa ni mùsow ni denmisɛnw ye jɔ̀nya la. Sàmori ba Masorona Kàmara tùn Mìnɛn'u fɛ fana.

O ci Taara Fɔ Sàmori ye. A girinbaatɔ Sèginna k'a Sɔ̀rɔ dùgu bɛ kà Jèni halisa. Sàmori Ko k'a yὲrɛ bɛ T'a ba Kùnmabɔ Sìselakaw fɛ. Sàmori Taara o wula bɛɛ. A ma Taa ni màramafɛn y'a ‘bolo. A Taara Màdina, Sisew ka dugu. A y’i Sin Sere Bùrulaye ma, morifaama. Sìselakaw tɛ Se kà juguman Kɛ Tùrelakaw muso la. O Ye diɲɛ kɔ̀rɔlen ye. Sàmori y'i Màjigi faama ye k'a Лìninka a bɛ Se kà min Kɛ yaasa fàama k'a ba Labla.''N'i ye jɔ̀nkɛ kamalen 7 Di n ma, n b'i ba Labla.'' Sàmori k'o la :''o tɛ n’bolo fɔlɔ. Ne Ye ‘denmisɛn ye, n ka jago ma yiriwa fana. N b'a Лini i fɛ i k'i Mùɲun. N bɛ jɔ̀nkɛ 7 Лini ka D'i ma''. Aa…. Ne tɛ Se kà Mùɲun k'o bɛɛ Màkɔnɔ. Ne yὲrɛ ka sira tɛ Se kà jùlaw fɛ''. ''Ne fana t'a Лini kà To jùlaya la. N'i Sɔ̀nna kà n Blà i ka kὲlɛdenw fɛ, a Mɛn o mɛn n b'i ka jɔ̀nkɛ 7 Di kà n ba Kùnmabɔ''.

Kὲlɛdenya

Sere Bùrulay ye Sàmori Lajɛ fefew, a ɲɛ B'a la ‘cὲ dafalen dòn. A y'i Miiri, a Sɔ̀nna. Sàmori Kɛra kà sofa dɔ ye. Fàama bolokɔrɔsofa kɔ̀ni. Mùn na Sere Bùrulay Siga-sigara kà Sàmori Tà ? O tùma a tùn tɛ nìn kamalenkɔrɔ in fɛ sofa ye wa? O tɛ. A tùn Fɔr'a ye de ka Tὲmɛn ko màa min bɛn'a ka fànga Tiɲɛ, o tigi tàamaʃyɛn ni Sàmori bɔlen. Sàmori ka jùlaya Banna Màdina. A Kɛra kὲlɛden ye. O yὲrɛ tùn bὲnnen B'a la ni jùlaya ye.

Sàmori Sera k'a ba Labla ni jɔ̀nkɛ 7 ye. Sere Bùrulaye ma Dèli kà nìn ɲɔgɔn ‘cὲ farin Sɔ̀rɔ a ka màaw la. O de kosɔn, a ma Sɔ̀n Sàmori ka Taa. Taali yὲrɛ tùn nège tɛ Sàmori la blen. A ni fàama Diyara fo k'u Kɛ teri ye.

Nkà fàama dɔgɔkɛ Sere Bìrema kɔ̀ni tùn t'a fɛ. O tùn diminen Bɛ Sàmori ‘kɔrɔ bawo o ma Лìnɛ cyὲndalaw ni domaw ka fɔlen ‘kɔ. Ale kɔ̀ni hakili la, a Fɔra ko cɛ min bɛ n'u ka fànga Tiɲɛ o tɛ ‘màa wɛrɛ ye Sàmori ‘kɔ. A ye kuma sugu bɛɛ Fɔ a kɔ̀rɔkɛ ye. O ma Sɔ̀n kà Sàmori Gɛn. Don o don, dɔ de bɛ Fàra Sàmori ni Sere Bùrulay ka teriya kan, bawo ni Sàmori tɛ, a ka kὲlɛ caman tùn bɛ Tiɲɛ a ‘bolo.Sàmori ye ‘sàn duuru Kɛ fàama ka màndiya la. Sere Bùrulay Sàra 1859 sàn na. Sere Bìrema Sìgira fànga na. Sàmori n'a ba Bòlila bawo Sere Bìrema tùn b'a Лini k'a Fàa. A bolo lakolon Nàna Sìsew bara cogo min, a bolo lakolon Taara ten. Nk'a ye fɛn kelen Sɔ̀rɔ kà Taa n'o y'a ‘bolo, fɛnba yὲrɛ : Sàmori ye sìlamɛya fana Sɔ̀rɔ Sere Bùrulay de bara. A y'a ka tùlu sàba Di kà Tuubi yèn. A y'a Fàamu ko sìlamɛya bɛ Se kà Kɛ sababu ye kà kὲlɛdenw dusu Lamin kὲlɛ la, ‘kafiriw' kὲlɛli kɔ̀ni. Sere Bùrulay tùn bɛ Baga dùgu dɔw ma ka Taa Bì olu kan k'u Ye kafiri ye.

Kὲlɛkuntigiya

Sàmori n'a ba selen Maɲanbaladugu, a ba Sàra yèn. A fa tùn Taar'i Sìgi Sàmori ye sàn sàba kɛ Beretefaama ka kὲlɛkuntigiya la. A Bɔra o fana na. Sàmori tὲmɛnen ‘sàn 30 kan, a K'a tɛ kὲlɛ Kɛ màasi ye blen f'a yὲrɛ. A ye wele Blà ka kὲlɛdenw Лini fàn bɛɛ. A ye cὲ caman Sɔ̀rɔ bawo màaw b'a ka cὲfarinya Dɔn. Màaw b'a Bɔn fana ko Sàmori bolo ka ɲì f'a bɛ Лìn'a yὲrɛ ‘kɔ. Sàmori ka sofaw Cayara. Màa sugu bɛɛ tùn B'u la. A dɔgɔkɛ fla tùn B'a nɔ̀ fɛ : Keme Bìrema ni Manigwɛ Mori. Olu tùn ye kὲlɛtigiw ye. A n'a ka cὲw Taar'u Sìgi Sokurala. U tùn bɛ Balo kὲrɛfɛduguw bìnkanni na.

Berete fàama de Kɛra sababu ye kà Sàmori ka kὲlɛbolo ci, ka Sàmori dɔgɔkɛ fla Mìnɛ. Sàmori Taar'i Sìgi Jàla. O n'a beena tùn man jan. A y'a Лini Jàlakaw fɛ u k'a Kɛ kὲlɛtigi ye. Jàla tùn Ye dugunin ncinin ye. ‘Cὲ 7 dɔrɔn de tùn Ye Sàmori ka kὲlɛdenw ye.

Sàmori Fɔlɔla dùgu lamini ni tàta ye la. O kɔ a y'a fà Lana dùgu ‘kɔnɔ. A ye cὲw Tà k'a ka kὲlɛbolo Bugun. A tùn b'a ka kὲlɛden Ladon koɲuman. A fà ka mìsiw bɛɛ Taara kὲlɛbolo in ladonni na.

Sàmori ni Manakɔrɔ Kàmara Blala ɲɔgɔn na. O y'a ka kὲlɛbolo Blà kà Taa Sàmori Kὲlɛ Jàla. Sofa 50 dɔrɔn de dun Bɛ Sàmori (bolo. Nkà Jàla tùn sìgilen Bɛ kùlu de ‘kùn na, k'a lamini ni tàta ye. Manankɔrɔ ka màaw bɛ kà kùlu Yὲlɛn. U ka ca bà n'a ʃi ye. Fὲɛrɛ fosi dun tɛ kὲlɛ la ni Sàmori tɛ min Dɔn. Yànni su ‘cɛ, kὲlɛ Banna kà Sɔ̀rɔ hali ‘màa kelen ma Jogin Sàmori ka cὲw la.O kὲlɛ diyalen Sàmori la, a Bɔra Jàla kà Nà Sìgi Sanankɔrɔ.O tùn Ye ‘duguba ye, w'a beennakaw de Bɛ yèn fana. A ka kὲlɛbolo Bònyana yèn kosɛbɛ. A ye sofaw Kàlan màrifalakɛlɛ la. Sìlamɛya mana diya min ye, a b'o Tuubi.

1862 sàn na, Sàmori ye Koɲan jàmana bɛɛ Kὲlɛ. ‘Sàn o sàn, dɔ bɛ Fàra a ka fànga kan. A ma ’dugu si Tɔ̀ɲɔn k'a Ser'i la n'i Sɔ̀nn'a ye. A ni Manankɔrɔ yὲrɛ Labanna kà Bὲn. Jàmanaɲɛmaa Ye Manankɔrɔ ye, kὲlɛtigi Ye Sàmori ye. Nkà bɛɛ y'a Dɔn ko fàngatigi Ye Sàmori de ye. Manankɔrɔ ta Ye musalaha ye.Koɲan jàmana bɛɛ B'a ‘bolo sa. A tɔ̀ Ye Sìsew ni Beretew ye. A ma Tù olu la fɔlɔ. Sere Bìrema Sìse ni Sabadugukaw Bɛ ɲɔgɔn na. A hakili tɛ Sàmori la. Beretew fana Bɛ kὲlɛ la Gundo, olu hakili tɛ Sàmori la.

Sàmori y'a yὲrɛ Kɛ Sere Bìrema ‘dὲmɛbaa ye, kà dùgu dɔw Kὲlɛ k'o nàfolo tla Di Sere ìirama ma. A mana ‘kὲlɛ o kὲlɛ Kɛ, nàfolo tla bɛ ci kà Taa Di Màdina Sere Bìrama ma. O Dar'a la. u Jɛra kà Beretew Kὲlɛ k'olu ka fànga Tiɲɛ. O kὲlɛ bannen, siga si tɛ Sàmori ni Sere Bìrema yὲrɛ ka kὲlɛ la blen. Sàmori ma Sɔ̀n kὲlɛ ma fɔlɔ.A ka kὲlɛdenw tùn sɛgɛnnen don. A y'i Kɔdon kà Taa Wòrodugu. Sere Bìrema y'a Лini kà Sàmori ka kὲlɛbolo sɛgɛnnen in tɔ̀ Lase.O ma Diya Sìselakaw la. U Bòlila. Sàmori ye caman Mìnɛ u la ani sow ni marifaw. A Sèginna kà Taa Sìgi Sanankɔrɔ. Yènkaw y'a Kùnbɛn i ko màsakɛ. A Kɛra Sanankɔrɔ fàama ye.

Fàamaya

Sabadugu fana tùn Ye jamana dɔ ye, a fàamadugu Ye Bisandugu ye. Sàmori ye o jàmana Kὲlɛ sìɲɛ 2 kà Se o la (1874 sàn na). Sàmori Taar'i Sìgi Bisandugu. A ni Kankan Fàama ye ɲɔgɔn Dὲmɛ kà Kankan kὲrɛfɛduguw Kὲlɛ. O Kɛra sababu ye kà dɔ Fàr'a ka fànga kan. 1878 sàn y'a Sɔ̀rɔ Sere Bìrema Kɔ̀rɔla. A y'a denkɛ Mɔrlay Kɛ kὲlɛtigi ye. O y'i ta Kɛ Sàmori ka dùgu dɔw kὲlɛli ye. Sàmori ye kὲlɛ Sin Mɔrlay ma k'o ka kὲlɛdenw Mìn'a la. Sìselakaw ka fànga bɔsilen Flɛ u la. A ye daga Sìgi Kankan ‘da la k'o Mìnɛ 1880 sàn.O ‘kɔ a ye Màdina Mìnɛ nk'a ma ‘fɛn Kɛ Sere Bìrema na. A Hinɛn'a la. A ka ɲùmanya de y'a To ‘màa caman Tùgur'a la.Sàmori ka gàloduguba tùn ye Bisandugu ye. ‘Màa 300 000 de tùn Bɛ a ka fànga ‘kɔnɔ 1880 sàn na. Tùbabu tùn sìgilen Bɛ kɔ̀gɔjida la jàgo ‘kan ma. u bɛ ka fὲɛrɛ Tìgɛ kà Dòn Afriki ‘kɔnɔ. U yὲrɛ ka fɔ la, k'a kùn tɛ dɔwɛrɛ ye jàgo ‘kɔ. 1880 sàn na, u Sera Kìta. u bɛ kà dùguw Mìnɛ u tìgiw la. Dakabanan marifaw B'u ‘bolo. Fàrafinw ma Dèli kà min ɲɔgɔn Ye jànko kà kὲlɛ K'a la. Sàmori ni Tùbabuw ka kὲlɛ fɔlɔ Kɛra Keɲeran. Sàmori ye yèn To Tùbabuw ye. A ka sofa caman Tora o kὲlɛ la. Tùbabuw ye Keɲeran Blà kà Taa Kìta, nkà yànn'u ka Se Kìta, Sàmori ka sofaw ye caman Fàa u la.1882 sàn ni 1883 sàn na, Sàmori y'a dɔgɔkɛ Keme Bìrema Blà kà Taa Mànden ni Wasolon Kὲlɛ. O waati kelen na, Tùbabuw ye tàta Jɔ̀ Kìta.U Dònna Bàmakɔ 1883 sàn kalo 2nan kà jin dɔ Jɔ̀ yèn fana, bawo u tùn sirannen Bɛ Sàmori ni Fula Amadu ɲɛ. Kɛmɛ Birama ni Tùbabuw ye ɲɔgɔn Sɔ̀rɔ Wɔnyɔwayankɔ la.O kὲlɛ Digira Tùbabuw la f'u Sèginna ‘kɔ. U ka kὲlɛden caman Bòlila yὲrɛ. O Kɛra 1883 sàn kalo 4nan. Sàmori bɛ k'a ka mara Bònya kà Taa Wòrodugu fàn fɛ ani Jòliba fan fɛ.A ye Sàgajigi ka mara Mìn'a la.

Kɔrɔn kὲlɛ

Kàbini Kɔɲan kὲlɛ Banna, Sàmori Taar'i Sìgi Sanankɔrɔ k'a ka kὲlɛtigiw Blà kὲlɛ la. A tɛ Fɔ a yὲrɛ ma Sàmori blen fo Almami. Kɔrɔn kὲlɛkun Ye sow sànni ye ; Worodugu kὲlɛkun ye marifasansira lablali ye. Sofaw ye kɔrɔn kὲlɛ fo kà Se Kɛnɛdugu. Cὲba tùn sìgilen Bɛ Sikaso. A ni Làji Umaru denkɛ Amadu tùn ka di. Cὲba y'a Fɔ a ka jùlaw ye u kàna sò Feere Sàmori ka cidenw ma. O de Digira Almami na.Sàmori tùn y'a Fɔ a ka kὲlɛtigiw ye u ka màaw Latuubi. Kὲlɛtigi Lagaman Fali min ye Tlèbin kὲlɛ Kɛ, o ye màaw Tuubi kà Sɔ̀rɔ a ma Kɛ ni tɔ̀ɲɔni ye. Nkà Keme Bìrema ye min Blà kà Taa Kɔrɔn kὲlɛ Kɛ, Tari Mori, o ye màaw Tuubi diya-goya la, kà boliw Cì ani kà kɔ̀mɔkow Bàli.

Bamanaw Murutira. Cὲba Fàrar'u kan kà Sàmori Kὲlɛ (1884 sàn na). Cὲba n'a dɔgɔkɛ Bàbenba tùn Bɛ a kɛnɛ kan u n'u ka kὲlɛdenw. Sàmori ka sofaw Blàla jugu fla ni ɲɔgɔn ‘cɛ : Bamananw Bɛ fàn kelen, Kɛnɛdugukaw Bɛ fàn dɔ. U ye dɔgɔkun danmadɔ Kɛ o kὲlɛ la, nk'a ma Diya Sàmori ka sofaw la. O diyalen Cɛba la, a y'i Лɛsin yɔrɔ wɛrɛ kὲlɛ ma.

Almami ye kὲlɛtigi wɛrɛ Blà Tari Mori nɔ̀ na kà ta Tùgu Bamananw na 1885 sàn. O kɛlen, Cὲba Siranna. A ye dὲmɛ Лini Tùbabuw fɛ Bamakɔ. Yànni nin tùn ka Kɛ, Sàmori tùn mana ‘jàmana o jamana Mìnɛ, a n'olu tùn bɛ Bὲn ‘ko la. U fana tùn bɛ Sɔ̀n a ye ka d'a ka màaɲumanya n'a ka fonisireya kan. Nkà sisan, murutiw y'a dùsu farinya. A ka fànga bɛ dakun min na, o ni hinɛ tɛ Bὲn.

Sàmori ni Anglɛw

Bamananw ka muruti bannen ‘kɔ, Sàmori ye Saralɔn sira Yὲlɛn jàgo la. Kὲlɛtigi Bìlali de y'o kὲlɛ Kɛ, k'a Tà Bisandugu (Sàmori ka galodugu) fɔ kɔ̀gɔjida. Anglɛw kɔnɔ gwanna. U tùn ye ci Blà kà Taa Almami ma. O y'u hakili Sìgi k'ale tɛn'u ka jàgo Bàli. Anglɛw de tùn sìgilen Bɛ kɔ̀gɔjida la Fritɔn, jàgo ‘kan ma. Olu de tùn bɛ màrifa Feere Sàmori ma. Anglɛw Labanna k'u Bàn màrifafeere ma.

Kɔnɔgwan tùma

Kɔnɔgwan tùma Ye 1886 sàn ye : Tùbabuw B'a ni Kὲɲɛka cɛ, Cὲba B'a ni Kɔrɔn ‘cɛ. Bamananw B'a ka màra cɛmancɛ la. Wòrodugu fana tɛ yɔrɔ ye Almami ‘bolo bawo kὲlɛkɛsow tɛ yèn sumaya Kun. Worodugu tɛ dɔwɛrɛ ye a ka jàgosira ‘kɔ. O jàgo dun tɛ ka ɲɛ Sɔ̀rɔ k'a Da Wòrodugukaw yὲrɛ ka kὲlɛ labanbali kan. Sàmori wulila u ‘kan ma yaasa kà Mɔrɔbiya sira Labla nkà a ma sìlamɛya Wajibiya u ma. Hali ni Sàmori ka kὲlɛdenw ye wale jugu dɔw Kɛ Wòrodugu, Almami t'o kàla ma. Fàama kankɔrɔsigi ka jugu fàama yὲrɛ ye.

Sàmori ka kan ka Jɔ̀ɔrɔ ni jugu minnu ye, o tɛ Kɛnɛdugukaw ye, o tɛ Segukaw ye. A jugu fɔlɔ Ye Tùbabuw de ye. Olu de bɛ ka màaw Lamuruti Almami ma. Jàmana fàn bɛɛ, màaw tùn b'a Fɔ ko Sàmori Sàra. O fana Ye murutiw kan ye. Almami tùn ye daga Sìgi Sikaso ‚da la. A ma Лὲ f'a ye Sikaso To yèn kà Taa a yὲrɛ jira màaw la, u k'a Dɔn k'a ma Sà. O ye dɔnin Fàr'a ka fànga kan. Sàmori dun ka fànga bɛ ka Nàgasi a ma Taa Bisandugu blen, a y'i Sìgi Ngakɔ (Wasolon).

Bὲn-bɛn-bɛn

1889 sàn, Sàmori ni Cὲba y'u ka kὲlɛ misɛnw Dabila kà Sìgi ka ɲɔgɔn Lajɛ: u y'a Faamu ko Tùbabuw B'a fɛ u k'u barika Ban fɔlɔ. O mana Kɛ u màrali tɛ Gὲlɛya blen. Segu fàama Amadu, o dɔgɔkɛ de y'a Fàamu ko fàama 3 nìnnu ka kan k'u barika Kɛ kelen ye kà Tùbabu kὲlɛ. Agibu y'o ci Sɛbɛn de kà Blà T'a kɔ̀rɔkɛ Amadu ma. Sàmori fana ye ci Blà kà Taa Amadu ma. O ye ci Jaabi. Min ye Sikaso fàama ye, a ni Segukaw bὲnnen kà kɔrɔ.

Tùbabuw Bɔr'a kàla ma ko fàama sàba bɛ kà ko Labɛn u ‘kan ma. U Kɔ̀nn'u ma. Tùbabu Dònna Segu 1890 sàn kalo 4nan tlè 6. U Dònna fàama nìnnu ni ɲɔgɔn ‘cɛ yaasa u ka bɛn-bɛn-bɛn kàna sira Sɔ̀rɔ.

Sàmori hakili Bɛ mun na sisan? Jɔn de bɛ Nà ale cɛn Tà? Jɔn de bɛ Sìgi fànga na ale ‘kɔ ? A denkɛ 3 nìnnu na, Sàmori ye Sarankɛɲi-Mori de Sugandi k'o Kɛ a ka ciɲɛ tàbaa ye. A ma Jawlekaramɔgɔ Sugandi, a ma Managwɛ-Mamadi Sugandi. A y'a ka baramuso denkɛ de Sugandi. Sàmori ka nùmuw bɛ Tere dùgu ‘kɔnɔ. Olu tùn bɛ Se kà marifa ɲùmanw Dila ani màrifakisɛw.A tùn bɛ Tùbabuw ‘kɔnɔ ko muruti minnu Kɛra Sàmori ka màra ‘kɔnɔ, k'o murutiw ye Sàmori ka kὲlɛbolo barika Ban. Nkà Sàmori tùn ye dɔ Fàra a ka sofaw kan, n'a ka kὲlɛkɛminɛnw. Tùbabu ye Kankan dùgu Mìnɛ, kà Bisandugu Cì k'a sow Jèni. U sèginnen kà Taa Kankan, Sàmori Taara daga Sìgi u ‚da la.

1891 sàn cɔ̀cɔkalo tlè 16, Sàmori y'a ka kὲlɛtigiw n'a kankɔrɔsigiw Lajɛ u k'u Kàli a ye. Лɔ̀w Mìnɛna k'u bɛɛ kɛ ɲɔgɔn kan. Sofaw b'o Kɔ̀lɔsi. Suman tɛ Latiɲɛ. A tɛ to tloblen bìnkannikɛlaw ‘bolo. Tùbabuw mana Kɛ na ye, u tɛ suman si Sɔ̀rɔ u ‚ɲɛ. Tùbabu mana dùgu min Mìnɛ o bɛ Jèni. dugudenw bɛ dùguBlà kà kɛnɛ lankolon To u ye. Sàmori n'a ka màaw Bὲnn'o de kan.U y'u Kàli o de la.

Aa, nìn Ye kàlikan gὲlɛn ye koyi!Tùbabukɛlɛ Golobara. Kὲlɛ mana Goya sofaw la, juguw bɛ Taa dùgu jèninen de Sɔ̀rɔ u ‘ɲɛ. u bɛ Taa so lankolonw ni jìginɛ lankolon de Sɔ̀rɔ u ‘ɲɛ. Sàmori ka kὲlɛbolo tɛ Sìgira yɔrɔ kelen. Kὲlɛ mana Goya u la yɔrɔ min u b'oBlà kà Taa yɔrɔ wɛrɛ.Kɛriwanɛ Mìnɛna, Tinɛnkuru Mìnɛna. Ni Tùbabuw dun ka kὲlɛminɛn barika ka bòn ni Sàmori ta ye. Sàmori y'a Fàamu k'a Mɛn o Mɛn Tùbabuw bɛ Se ale la. O de ‘kan ma a k'a bɛ Taa yɔrɔ la, Tùbabuw tɛ Se yɔrɔ min. o yɔrɔ dun tɛ yèn. tloblenw b'a Лini kà Fàrafinna bɛɛ de Màra.Sàmori y'a ka taama Лɛsin kɔrɔn ma. O t'a Bàli kà Bɔ Tùbabu ni ‘sàn cɛ sɔ̀n k'u Лàngi. 1892 sàn, Sàmori Digira Tùbabuw ka kὲlɛbolo la kosɛbɛ. Nkà Sàmori ka kὲlɛden caman y'a Blà k'u ka dùgu Màgɛn. Sàmori nɔ̀fɛmaa caman Bɔr'a ka jàma na. A ka màa caman Sɔ̀mina ko kὲlɛ in laban tɛ Diya u la. Fàso ni wolodugu ɲɛnafin, nin bɛɛ de Kɛra sababu ye kà dɔ Bɔ Sàmori ka jàma na.

1893 sàn y'a Sɔ̀rɔ Tùbabuw ka kὲlɛbolo bɛ Taa ‘màa ba flà ni kὲmɛ flà la (2.200). Nkà n'i y'a Mɛn k'i bɛ i jugu Mìnɛ, i ɲɛ Dar'a kan de. Sofaw dun tɛ Лini kà Ye. Tùma bɛɛ u bɛ Bàla Tùbabuw la kà màsiba Jìgin u kan. U man'u Kɔdon, u bɛ Tunu kungo ‘kɔnɔ. Tùbabuw b'u Лini kà Dɛsɛ. N'i kὲlɛɲɔgɔn barika mana Bònya i ta ye, f'i ka fɛɛrɛ de Sɔ̀rɔ. Bìlali min tùn Blàla Saralɔn sira kɔ̀lɔsili la, o fana tùn tɛ ‘tɔ̀ to Tùbabuw la. A fana ka Sofaw ye tukɔnɔkɛlɛ in Fàamu kosɛbɛ. Tùbabuw ni Degunna. U ma nìn kὲlɛkɛcogo in minɛcogo Dɔn. U ka màra bɛ ka Bònya kà t'a fɛ, nkà kɛnɛba lankolon don: màaw y'u wolodugu Blà kà Còolo.

Jawulen Kàramɔgɔ

Sàmori ka màra Tlèbinyanfan tùn Bɛ a denkɛ Kàramɔgɔ de ‘bolo. O tùn Ye yèn fàama ye.Tùbabuw y'a Лini k'o Kùnnatiɲɛ a fà ma. Kàramɔgɔ Dèlila kà Taa Fransi. A bɛ Tùbabuw Dɔn, a b'u ka sebaaya Dɔn. A nàlen kà Bɔ Fransi, a tùn bɛ Tùbabuw ka mànkutu Fɔ a fà ye. Tùbabuw b'o bɛɛ kala ma. Ode kosɔn u y'a Лini k'a Kùnnatiɲɛ. Sàmori bɔlen o kala ma, a y'a denkɛ wele k'a Лìninka. O ma Se kà jaabi jɔnjɔn F'a ye bawo a y'a Dɔn k'a ‘jo t'a la.Sàmori y'a Fɔ sofaw ye u ka Kàramɔgɔ Datugu so dɔ ‘kɔnɔ k'o so da Nɔrɔ ye. Sàmori Ko sofaw ma k'u kàna Kàramɔgɔ Labɔ f'a ka Sɔ̀n kà Kuma tùma min. Kàramɔgɔ ma Sɔ̀n kà Kuma f'a Sàra kɔngɔ fɛ. U taalen Kàramɔgɔ sàya fo Sàmori ye, o ko: ''a' y'a su Dòn. Dangaden dòn''. Jawulen-Karamɔgɔ Sàra tèn de 1894 sàn sàmiyɛ.

Jàmana Kura

Sàmori ka Kɔrɔnfɛ Taa tùn Sera n'a ye fo Kɛnɛdugu. Nk'a ma Sɔ̀n kà Sikaso Kὲlɛ. Kɛnɛdugu Sɛnɛfɔw kɔ̀ni Sɔ̀nn'a ye. Sɛnɛfɔ minnu Bɛ Wòrodugu fàn fɛ. Sàmori ka kὲlɛ selen Kɔndugu ma, o Bὲnna ni Tùbabuw nàtɔ ye. Tùbabuw minnu sìgilen Bɛ Wòrodugu kɔ̀gɔjida la, Sàmori y'a Fàamu o de la ko Tùbabuw minnu B'a ni Kὲɲɛka cɛ, olu ni Wòrodugu taw bɛɛ Ye kelen ye. O kὲlɛw ma Diya Tùbabuw la hali dɔɔnin. Tùbabuw ye sàn fla Kɛ u ma Sàmori Kὲlɛ. Sàmori fana y'o sàn flà Kɛ kà fànga Sinsi. Sàmori ka màra tùn b'a Tà Kὲɲɛka Sankana dùgu la (Gonja jamana) kà Taa Blà fo Aɲibilekru (Wòrodugu). Kɔndugu fana tùn B'a ka màra ‚kɔnɔ. Abrɔw fana ka jàmana Sɔ̀nna Sàmori ye. Buna jàmana Kɛr'a ta ye. Sàmori ka màra Sera fo Gurunsiw bara, nkà olu ma To a ‘bolo. Sàmori ka màra Kɛra jàmanaba ye tùn, k'o fàamadugu Kɛ Dàbakala ye.

1896 sàn na, Sàmori ni Bàbɛnba y'u ka kὲlɛ Ban, nkà Tùbabuw ɲɛbɔlen dòn Kɔndugu fɛ, o min Ye ‘dɔgɔduguba ye.Sàmori yὲrɛ dalen t'a sìgiɲɔgɔn kuraw la : ‘'Yàn tɛ n ka jàmana ye. U ka kan tɛ n ka kan ye, u ka laadaw ni n ta tɛ kelen ye…..''. Kɔnkaw ni Bɔ̀bɔkaw (Bɔ̀bɔ Jùlaso) Murutira. Sàmori ye kὲlɛbolo kelen Blà kà Taa Kɔnkaw Лàngi. Bɔ̀bɔkaw Sɔ̀nn'a ye. Olu ma Firifiri tùn. 1897 sàn, Sarakɛɲi-Mori ye Tùbabuw Gɛn kà Bɔ Dokita, kà Tugu u ‘kɔ fo Wa, ka Endersɔn Mìnɛ (Angilɛw ka kùntigi) ka T'a Di Sàmori ma. O Tlala kà Enderisɔn Labla.

Bòlibanna

Sàmori y'a Лini a ni Frànsɛw ka kὲlɛ Ban. Nkà kàbini Frànsɛw ka ɲɛmaa dɔ Fàara sofaw fɛ, Sàmori y'a Dɔn kὲlɛ tɛ Ban blen.Tùbabuw Fɔlɔla kà Babɛnba de kὲlɛ. O min ni Sàmori ka di. o bɛ kὲlɛkɛsow D'a ma. Sàmori kɔ sɛmɛnen Bɛ o min na. 1898 sàn kalo 4nan tlè 15, Tùbabuw Sera Sikaso ‘da la. U ye dɔgɔkun flà Kɛ kὲlɛ la yànni Tùbabuw ka Se kà dùgu Mìnɛ. Bàbɛnba y'a yὲrɛ Fàa.Sàmori k'a bɛ jin dɔ Jɔ̀ k'o Lamini ni tàtakogo ye i ko Sikaso. A ye yɔrɔ dɔ Sugandi o la k'o tɔgɔ Da ko Bòribanna. O tàtakogo ma Ban jɔ̀ la, u Nàn'a Fɔ Sàmori ye ko Tùbabuw ye Sikaso Mìnɛ tlè 15 dɔrɔn ‘kɔnɔ. Almami jìgi Tìgɛra : Ale ka tàta ma Ban, gɛlɛw ye Sikaso tàtaba in Cì. A y'a ka jin tɔgɔ Da Bòlibanna. Jaa bòli ma Ban fɔlɔ. A dun bɛ Taa min ? Sàmori n'a kankɔrɔsigiw Mɛnna o sɔ̀sɔli la. U Labanna kà Bὲn Tlèbintaa de ma, Liberiya jàmana kɔ fɛ.Mùn na Sàmori dun y'i Kùnsin tlèbin ma ? Yèn de ka surun a fàso la, o de ‘kan ma a b'a Fùsaya kà Taa Sà yèn. A dalen Bɛ somaw la bawo a n'olu de Ye kelen ye. U ka surun ɲɔgɔn na, sìlamɛw dòn fana. Sàmori ka sofa minnu tɛ màninka ye, a Yàafara olu ma k'u ka T'u fàso la. Ale n'a balimaw bɛ Sègin ɲɔgɔn fɛ.

Sàmori ka jàma tɔ̀ tùn bɛ ‘màa bà kὲmɛ Bɔ (màa 100.000), mùsow ni denmisɛnw fàralen sofaw kan. Jɔ̀n caman B'u nɔ̀ fɛ donita la. Mìsi bà wɔɔrɔ B'u ‘ɲɛ kà Taa. Sàmori kɛlen k'a Kɔdon, Tùbabuw Girinna a ka jàmana màralen kan k'o K'u ta ye.Tùbabuw bɛn'a Лini kà Sàmori Bàli a ka Se a teri Tomaw bara. Sàmori n'a ka jàma y'u Jɔ̀ Duwe k'u b'u lafiɲɛ Bɔ. Tùbabuw Nàna u ‘kan ma yèn. Mugu fɔlɔ cìlen, sofaw y'u yὲrɛ Kɛ jitɔ ye kà Bòli.Tùbabuw Girinna u nɔ̀ kan. Jaa sofaw y'u Nɛgɛn de. U Sinna kà Tùbabuw Lamini k'u Blà cɛmancɛ la. Tùbabuw ka kὲlɛden minnu Sàra o la, o tɛ Dan kà Ban. Tɔ̀w Bòlila. Sarankɛɲi Mori y'u Gɛn kà Dɛsɛ.Nkà sàmiyɛ in na, sumaya bɛ kà kὲlɛkɛsow Fàa, ka sofa caman Bàna. Sàmori ye sira Yὲlɛma kà Dòn tu ‘kɔnɔ. Kɔngɔ Nàna Fàra o kan, ka ɲɔ̀ Ban. ‘Sùman tɛ kà Sɔ̀rɔ tu ‘kɔrɔ. U ka mìsiw bɛ kà Sà-sa. Digi bɛ kà Kɛ taamadenw na. Sofaw bɛ kà Sà hali u sù tɛ Dòn blen.

Sàmori ta Kɛra jìgitigɛ dan ye. An tɛ Se k'a Fɔ ko Tùbabuw Sera Sàmori la, kɔngɔ ni mìnɔgɔ de Ser'a la. Bàna juguw ni sὲgɛn de Ser'a la.

Sàmori Mìnɛna 1898 sàn kalo 10nan tlè 29.

Sàmori, a denkɛ Sarankɛɲi-Mori, a mùso Sarankɛɲi Konatɛ, a ka jèlikɛ Morifinjan Jàbatɛ,Tùbabuw Taara ni nìnnu de ye kàso la fo Gàbɔn jàmana kan.Sàmori Sàra 1900 sàn kalo 6nan tlè 2, wula fɛ làansara waati. An bɛ bì min na, Sàmori sù Sèginn'a fàso ‘kɔnɔ Làginɛ.

Mariyan-Madi Susɔkɔ, 1988, Wagadu fo Sudan, Bamakɔ, Editions Jamana, ɲɛ 63-75

Blàdon : 2020-11-14 Yɛlɛmako laban : 2020-11-14